فرمول های شاخص جهت میانگین

راهنمای روش محاسبه تعدیل آحاد بهای پیمان ها – نشریه ۲۸۹

تعدیل در لغت به معنای معتدل کردن،متعادل کردن، به حد وسط رساندن،تقسیم کردن از روی عدالت و … و در حرفه مهندسی،در ارتباط با قراردادها و پیمانهای مطالعه،طراحی،نظارت،ساخت و اجرا،به روز درآوردن تعرفه خدمات مهندسی و قیمت پیمانهای ساخت و اجرا در زمان واقعی انجام کار است.

جزوه حاضر با تشریح روش محاسبه تعدیل آجاد بهای پیمانها،علاوه بر آموزش علاقمندان،هدف یکسان سازی برداشت موضوعی دستگاه های اجرایی،مهندسان مشاور و پیمانکاران را در ایجاد رویه ای واحد برای محاسبات،صره جویی در زمان را نیز دنبال می کند.

در استفاده از مطالب این راهنما که براساس بخشنامه ۱۰۱/۱۷۳۰۷۳ مورخ ۱۳۸۲/۰۹/۱۵ و دستورالعمل پیوست آن به عنوان آخرین دستورالعمل ابلاغی از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در ارتباط با چگونگی محاسبه تعدیل آحاد بهای پیمانها،تهیه و تدوین شده است،توجه به نکات زیر ضروری است:

۱-در این راهنما ضوابط فهرست های بهای واحد پایه سال ۱۳۷۷ به بعد و متن موافقتنامه،شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان(موضوع بخشنامه ۵۴/۸۴۲-۱۰۲/۱۰۸۸ مورخ ۱۳۷۸/۰۳/۰۳) در موارد مربوط،ملاک عمل بوده است.

۲-توالی مطالب در این راهنما هماهنگ با روند شگل گیری پروژه از مرحله برآورد تا تحویل قطعی است،که با ترتیب نظیر در بخشنامه ۱۷۳۰۷۳ هماهنگی کامل ندارد.

۳-چون این راهنما برای استفاده عام تهیه شده است و مخاطب ویژه ای ندارد،ممکن است برای صاحبنظران و دست اندر کاران،خسته کننده و احتمالا توضیح واضحات تلقی گردد،ولی از آنجا که پرداختن به جزئیات و شکافتن آنها می تواند اشکالها و ابهامات احتمالی موجود در درستورالعمل مورد بحث را واضحتر در معرض داوری قرار دهد،تهیه امثال این مجموعه،می تواند موجب تبادل افکار و در نتیجه اصلاح،تکمیل و ارتقای کیفی ضوابط و دستورالعمل های آتی،ابلاغی از سوی سازمان گردد.

۴-نظر به عدم ابلاغ شاخصهای تعدیل مورد نیاز برای مثالهای عددی،در زمان تهیه این جزوه،ناگزیر از شاخصهای غیرواقعی استفاده شده است.در ارتباط با مقادیر صورت وضعیت ها و تناسب آنها نیز این مطلب مصداق دارد.بطور کلی،اعداد مورد استفاده صرفا برای سهولت محاسبات و تبیین روش مندرج در دستوالعمل ابلاغی انتخاب شده اند.

۱- تعاریف

تعاریف به واژه ها و اصطلاحاتی اختصاص دارد که در این راهنما مورد استفاده قرار گرفته و در دستورالعمل برای آنها تعریفی ارئه نشده است.تعاریف به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده اند.

۱-۱ تاریخ شروع به کار

تاریخ نخستین صورتمجلس تحویل کلرگاه

۲-۱ درصد پیشنهادی پیمانکار

عددی که از رابطه زیر بدست می آید و اضافه پیشنهادی یا تخفیف پیمانکار را به درصد نشان می دهد.

درصد پیشنهادی پیمانکار=( ۱ – ضریب پیمان)×۱۰۰

توجه: چنانچه مبلغ پیشنهادی پیمانکار کمتر از مبلغ برآورد هزینه اجرای کار(تخفیف)باشد،درصد پیشنهادی با علامت منفی ظاهر می شود.

۳-۱ دستورالعمل تعدیل

درستورالعمل پیوست بخشنامه ۱۰۱/۱۷۳۰۷۳ مورخ ۱۳۸۲/۰۹/۱۵ .

۴-۱ دوره کارکرد صورت وضعیت

تعدا روزهایی که عملیات درج شده در صورت وضعیت مورد نظر،در آن انجام شده است،که به صورت از تاریخ ….. تا تاریخ….. در بالای آن صورت وضعیت نوشته می شود.دوره کارکرد،روز اول و روز آخر دوره را شامل می شود.

(توجه: دوره کارکرد صورت وضعیت زمان واقعی انجام عملیات است و ارتباطی به تاریخ تهیه صورت وضعیت،ارسال آن،دریافت وجه و سایر عملکردها ندارد.)

۵-۱ راهنما

همین مجموع با عنوان “راهنمای محاسبه تعدیل آحادبهای پیمانها”

۶-۱ ردیف های غیر پایه(ستاره دار)

ردیف های فاقد قیمت واحد پایه،اعم از اینکه در فهرست بهای واحد پایه مورد نظر دارای شماره و شرح ردیف باشند یا نباشند.

۷-۱ ضریب پیمان

حاصل تقسیم مبغ اولیه پیمان(مبلغ پیشنهادی پیمانکار)به مبلغ برآورد هزینه اجرای کار.

۸-۱مبلغ اولیه پیمان

مبلغ درج شده در ماده ۳ موافقتنامه پیمان.

۹-۱ مدت اولیه پیمان

مدت درج شده در بند (ب) ماده ۴ موافقتنامه پیمان.

۱۰-۱ موافقتنامه،شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمانها.

موضوع نشریه شماره ۴۳۱۱ که طی بخشنامه شماره ۵۴/۸۴۲-۱۰۲/۱۰۸۸ مورخ ۱۳۷۸/۰۳/۰۳ از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور فرمول های شاخص جهت میانگین ابلاغ شده است.

۲-اقدام های لازم

اقدام های مرتبط با تعدیل آحاد بهای پیمانها،شامل رعایت ضوابط و دستورالعمل ها،کنترل ها و محاسبات لازم را همزمان و هماهنگ با روند شکل گیری پیمان،می توان به پنج مرحله،به شرح زیر،تقسیم کرد:

مرحله اول: مرحله برآورد

مرحله دوم: مرحله تهیه و آماده سازی اسناد و مدارک برای اخذ پیشنهاد قیمت.

مرحله سوم: مرحله پس از دریافت پیشنهاده و قبل از انعقاد پیمان.

مرحله چهارم: مرحله پس از انعقاد یمان و شروع کار تا تحویل موقت.

مرحله پنجم: مرحله پس از تحویل موقت.

۱-۲ مرحله اول:مرحله برآورد

۱-۱-۲ کارهایی که براساس قیمتهای واحد پایه برآورد می شود.

۱-۱-۱-۲ ردیف های غیرپایه(ستاره دار)

شرح و بهای واحد ردیف های غیرپایه(ستاره دار)باید هنگام تهیه برآورد قیمت مطابق دستورالعمل های مربوط تعیین و تصویب گردد،بهای واحد این ردیف ها مشابه سایر ردیف های فصل مربوط تعدیل می شوند.

تذکر۱: واحد تهیه کننده برآورد باید شرح ردیف مناسب برای اقلام فاقد قیمت پایه تهیه و با شماره ردیف مناسب،که با علامت * مشخص شده است،در انتهای گروه مربوط درفصل مورد نظر درج نماید.

تذکر۲: در کارهایی که جمع مبلغ برآورد ردیف های غیرپایه هر فهرست بدون اعمال ضرایب نسبت به جمع مبلغ برآورد تمای ردیفهای همان فرمول های شاخص جهت میانگین فهرست(شامل ردیف های پایه و ردیف های غیرپایه)بدون اعمال ضرایب و هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه بیشتر از سقف(درصد)تعیین شده در فهرست مورد نظر شود،دستگاه اجرایی باید قبل از انجام مناقصه(یا ترک مناقصه)،شرح و بهای واحد کلیه ردیف های غیرپایه را پس از بررسی و تصویب،همراه با تجزیه قیمت و سایر مدارک،برای اخذ مجوز لازم از شورای عالی فنی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور(دبیرخانه شورای عالی فنی)ارسال دارد،تا پس از رسیدگی و تصویب شورای مرکزی ملاک عمل قرار گیرد.

۲-۱-۱-۲ چنانچه مبالغ مقطوع هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه طبق ضوابط مربوط از میزان تعیین شده برای فهرست مورد نظر بیشتر شود،باید قبل از ارجاع کار،به تصویب شورای عالی فنی برسد.

۲-۱-۲ کارهایی که فهرست بهای واحد پایه در آن رشته ابلاغ نشده است.

در این کار با تطبیق فهرست بهای مورد نظر با انواع فهرست های بهای پایه و فصل های مربوط(تهیه جدول تطبیق)هنگام تهیه فهرست مقادیر و برآورد کار و قبل از ارجاع کار(ماقصه یا ترک مناقصه)توسط دستگاه اجرایی انجام می شود.تعدیل نرخ پیمان این نوع کارها مطابق روش دستورالعمل تعدیل محاسبه می شود.

۳-۱-۲ کارهای ویژه

درکارهایی که به عللی از قبیل شرایط ویژه،طبیعت و نوع کار،استفاده مستقیم از شاخصهای فهرست های پایه و یا روش مندرج در دستورالعمل تعدیل مناسب نیست،دستگاه اجرایی باید قبل از واگذاری کار(مناقصه یا ترک مناقصه)روش مورد نظر برای تعدیل قیمت این نوع کارها را،طی گزارشی توجیهی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور(دبیرخانه شورای عالی فنی) پیشنهاد کند تا پس از فرمول های شاخص جهت میانگین تصویب شورای عالی فنی،ملاک عمل قرارگیرد.

۴-۱-۲ کارهای دارای بخش ارزی

در پیمانهایی که تمام یا بخشی از پرداختهای آنها ارزی است،در صورت لزوم،تعدیل بخش ارزی،باید مطابق بند (۳-۱-۲ کارهای ویژه)،قبل از برگزاری مناقصه(یا ترک مناقصه)به تایید شورای عالی فنی برسد.

۲-۲ مرحله دوم:مرحله تهیه و آماده سازی اسناد و مدارک برای اخذ پیشنهاد قیمت

(مناقصه یا ترک مناقصه)

۱-۱-۲-۲ در کارهایی که براساس قیمتهای پایه برآورد شده اند،ردیف های غیرپایه(ستاره دار)طبق ضوابط و دستورالعمل های مربوط تهیه و در محل مناسب(انتهای گروه مربوط در فصل مورد نظر)درج شده باشد.

۱-۲-۲ کنترل های لازم

۱-۱-۲-۲ در کارهایی که براساس قیمتهای پایه برآورد شده اند،ردیفهای غیرپایه(ستاره دار)طبق ضوابط و دستورالعمل های مربوط تهیه و در محل مناسب(انتهای گروه مربوط در فصل مورد نظر)درج شده باشند.

۲-۱-۲-۲ در مورد ردیفهای غیرپایه با برآورد بیش از درصد مشخص شده در فهرست پایه مربوط،مجوز لازم از شورای عالی فنی اخذ شده باشد.

۳-۱-۲-۲ در مورد کارهای ویژه و کارهای دارای بخش ارزی(درصورت لزوم)مجوز لازم از شورای عالی فنی اخذ شده باشد.

۴-۱-۲-۲ چنانچه جمع مبلغ مقطوع هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه،طبق ضوابط مربوط،از میزان تعیین شده در فهرست مورد نظر بیشتر شده است،مجوز لازم از شورای عالی فنی اخذ شده باشد.

۲-۲-۲ تعیین دوره شاخص مبنای پیمان

۱-۲-۲-۲ درمناقصه،دوره شاخص مبنای پیمان،یک دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه ای است که آخرین روز مهلت تعیین شده توسط کارفرما برای تسلیم پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع شده است.

۲-۲-۲-۲ در ترک مناقصه،شاخص مبنای پیمان،یک دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه ای که پیشنهاد نهایی پیمانکار به صورت کتبی تسلیم کارفرما شده است.

۳-۲-۲ تعیین نوع شاخص ها برای محاسبه تعدیل

۱-۳-۲-۲ بطورکلی نوع شاخص ها برای محاسبه تعدیل،مطابق بند (۲) دستورالعمل تعیین می گردد.

۲-۳-۲-۲ چنانچه در موارد خاص،استفاده از شاخص های رشته ای بجای شاخص های گروهی(موضوع تبصره ۲ بند ۲ دستورالعمل تعدیل)مورد نظر دستگاه اجرایی باشد،موضوع باید در اسناد و مدارک مناقصه و ماده (۲۹-هـ) شرایط خصوصی پیمان درج شود.

۳-۳-۲-۲ روش موردنظر برای تعدیل کارهای ویژه و کارهای دارای بخش ارزی باید در اسناد و مدارک مناقصه و ماهد(۲۹-هـ)شرایط خصوی پیمان،مطابق با مصوبه شورای عالی فنی(بسته به مورد) درج شود.

توجه:دوره شاخص مبنا و نوع شاخص تعدیل پیمان ارتباطی به نحوه ی ارجاع کار(مناقصه یا ترک مناقصه)ندارد،فقط نحوه تسلیم پیشنهاد پیمانکاران در این دو حالت متفاوت است.

۴-۲-۲ شرایط عمومی پیمان و تعدیل

۱-۴-۲-۲ به استناد بند (هـ)ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان باید نحوه تعدیل آحاد بهای پیمان مورد نظر،در ماده (۲۹-هـ)شرایط خصوصی مشخص گردد.

۲-۴-۲-۲ علاوه بر درج شماره و تاریخ بخشنامه حاوی”درستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بهای پیمانها”که در زمان تهیه اسناد و مدارک نافذ است،نوع شاخص و دوره شاخص مبنا همچنین،مفاد بندهای (۲-۲-۳-۲)و(۲-۲-۳-۳) این راهنما،بسته به مورد باید رعایت گردد.

۳-مرحله سوم: مرحلسه پس از دریافت پیشنهاد(ها)و قبل از انعقاد پیمان

در این مرحله انجام موارد زیر باید کنترل شود.

۱-۳-۲ درصد پیشنهادی پیمانکار منتخب از طریق مناقصه

براساس مفاد بند “ب” ماده (۷) آیین نامه تعیین برنده مناقصه،اصلاحی مصوب ۱۳۷۰/۰۳/۱۹،موضوع تصویب نامه شماره ۱۰۸ت/۱۲۶۸۴۲ هـ مورخ ۱۳۷۰/۰۳/۲۸ “ب- پیشنهادی که مبلغ آن ده(۱۰)درصد(یا بیشتر)بالای مبلغ برآورد،موضوع ماده (۲)این آیین نامه باشد مردود شناخته می شود،به استثنای مواردی که با رعایت مفاد ماده (۸)این آیین نامه حسب مورد به تایید مراجع ذیل برسد:

۱-کارهای مربوط به طرح های عمرانی ملی که برای تهیه برآورد آن،قیمتهای پایه سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور) ملاک عمل می باشد به تایید شورای عالی فنی.

۲-کارهای مربوط به طرح های عمرانی ملی که برای تهیه برآورد آن،قیمتهای پایه وجود ندارد،به تایید وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی.

۳-کارهای مربوط به طرح های استانی،به تایید شورای فنی استان

۲-۳-۲ درصد پیشنهادی پیمانکار منتخب از طریق ترک مناقصه

۱-۲-۳-۲ تصویب درصد اضافه پیشنهادی پیمانکار،ده درصد و بیشتر نسبت به مبلغ برآورد براساس قیمتهای پایه،در مورد طرح های عمرانی ملی با شورای عالی فنی و در طرح های عمرانی استانی با شورای فنی استان است.(موضوع بخشنامه شماره ۳۱۹۲-۱۵۳۵۶/۵۴-۱ مورخ ۱۳۷۰/۰۹/۳۰)

۲-۲-۳-۲ در صورتی که فهرست مبنای برآورد فهرست غیرپایه باشد،انعقاد قرارداد با قیمت ده درصد و بیشتر مجاز نمی باشد(موضوع بخشنامه شماره ۳۱۹۲-۱۵۳۵۶/۵۴-۱ مورخ ۱۳۷۰/۰۹/۳۰)

توجه: اصولا پس از انتخاب پیمانکار به روش مناقصه گزاری یا ترک مناقصه،مجوز انعقاد پیمان با مبلغ ده (۱۰) درصد و بیشتر باید طبق ضوابط،دستورالعمل ها و آیین نامه های مربوط از مراجع قانونی کسب شود.این موضوع ارتباطی به شمول یا عدم شمول تعدیل به پیمان ندارد.

۳-۳-۲ درماده (۲۹-هـ) شرایط خصوی پیمان در تمام نسخه ها،توضیحات کامل بطور صحیح درج شده باشد.

یادآوری: چنانچه در موارد خاص،استفاده از شاخصهای رشته ای بجای شاخص های گروهی (موضوع تبصره ۲ بند ۳ دستورالعمل تعدیل) مورد نظر دستگاه اجرایی بوده و یا روش دیگری برای تعدیل کارهای با شرایط ویژه و یا دارای پرداخت ارزی به تصویب شورای عالی فنی رسیده است،درماده (۲۹-هـ)شرایط خصوصی پیمان درج شده باشد.

۴-۲ مرحله چهارم: مرحله پس از انعقاد پیمان و شروع کار تا تحویل موقت

۱-۴-۲ تعیین شاخصهای مورد استفاد ه در محاسبه مبلغ تعدیل آحادبها

۱-۱-۴-۲ در پیمانهایی که براساس فهرست های واحد پایه منعقد شده اند و یا پیمانهای فاقد قیمت واحد پایه که ردیف های مربوط به آنها،هنگام تهیه فهرست مقادیر و برآورد کار(قبل از ارجاع کار)با ردیف های فهرست های واحد پایه درفصل مرتبط توسط دستگاه اجرایی تطبیق داده شده است،مبالغ کارکرد و مصالح پایکار با شاخص های گروهی مربوط و مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه با شاخص کلی تعدیل می شود.

تبصره : در پیمانهای مشمول مفاد تبصره (۲) بند (۱-۲) دستورالعمل تعدیل و درموراد خاص،چنانچه استفاده از شاخصهای رشته ای بجای شاخصهای گروهی،دراسناد و مدارک مناقصه و پیمان درج و تعیین شده است،این شاخص ها(شاخص های رشته ای)می تواند ملاک عمل قرار گیرد،در غیر اینصورت استفاده از شاخص های گروهی الزامی است.

توجه: برای سهولت محاسبه تعدیل،توصیه می شود صورت وضعیت ها(پیمانهای منعقد شده براساس فهرستای واحد پایه و فهرست های غیرپایه تطبیق داده شده) به صورت زیر تنظیم و ارئه شوند:

اقلام کارکرد مربوط به هر فهرست(چنانچه در پیمان بیش از یک فهرست مورد استفاده قرار گرفته است)بطور مجزا و به تفکیک فصل ها.

شرح و مبلغ مصالح پایکار هر فهرست،در انتهای فصل های مربوط.

مبلغ تجهیز کارگاه(انجام شده تا تاریخ صورت وضعیت مورد نظر)به طور مجزا به عنوان آخرین ردیف صورت وضعیت.

در این قسمت با استفاده از مثال های عددی سعی شده است،جنبه های کاربردی دستورالعمل تعدیل و جدول های پیشنهادی روشن تر گردد.حین بکارگیری مفاد دستورالعمل تعدیل و تکمیل تدریجی جدول ها،توصیحات لازم ارائه شده است. به نظر به تنوع فرهست های پایه مرود استفاده در کارهای ساختمانی (شامل رشته های ابنیه،برق و ماکنیک) و همچنین ضرایب مربوط،مثال مورد نظر از این رسته انتخاب شده است.

توضیح مسائل مرتبط با محاسبه شاخص های کیفی محصولات تولیدی – ضایعات و دوباره کاری

به صورت های گوناگونی می توان شاخص های نشان دهنده سطح کیفیت تولید یعنی ضایعات یا دوباره کاری را در فرآیندهای تولیدی شرکت های صنعتی محاسبه نمود. در این یادداشت برخی از این روش های محاسبه شاخص های کیفی محصولات تولیدی را به صورت خلاصه با هم مورد بررسی قرار می دهیم.

روش های محاسبه شاخص های ضایعات و دوباره کاری

۱ – بر اساس کمیت اندازه گیری واحد محصول

ساده ترین حالت برای محاسبه شاخص ضایعات یا شاخص دوباره کاری، رویکرد مقداری و کمّی می باشد. مقدار شاخص در این جا برابر است با تقسیم تعداد محصولات ضایعات شده یا بازکاری شده بر تعداد کل محصولات تولیدی (که از آن ها این مقدار ضایعات یا بازکاری شناسایی شده است) . برای محاسبه شاخص به صورت درصد هم، حاصل تقسیم بالا را در عدد ۱۰۰ ، ضرب کرده و نتیجه، به درصد، مقدار شاخص ضایعات یا بازکاری را نشان می دهد.

واحد اندازه گیری محصول در همه فرآیندها تعداد، نمی باشد. در برخی شرکت ها، مقدار محصول تولید شده بر اساس وزن، طول، حجم و یا دیگر ابعاد اندازه گیری، بیان می شود. طبیعتا برای محاسبه شاخص ضایعات و دوباره کاری بایستی مقدار ضایعات را بر کل مقدار محصول تولید شده در همان واحد و کمیت مورد نظر، اندازه گیری نموده و شاخص را محاسبه کرد.

در این فرمول منظور از کل مقدار محصول، همه محصولات تولید شده اعم از سالم، ضایعاتی و بازکاری شده می باشد. حالتی دیگر هم وجود دارد و می توان مقدار ضایعات یا بازکاری را از کل تولید کسر کرده و برای محاسبه شاخص، مقدار ضایعات را بر مقدار کل تولید (منهای ضایعات)، تقسیم کرد. در این حالت عدد حاصل کسر، قدری بزرگتر می نمایاند و شاید بهتر هم باشد.

۲ – بر اساس ارزش مالی قطعات و محصولات ضایعات یا بازکاری شده

در بسیاری از فرآیندهای تولیدی، ضایعات شدن قطعات و اجزاء محصول ( محصول نیم ساخته) در مراحل اولیه تولید، آسیب یا لطمه کمتری را به شرکت تحمیل می کنند، خوب است که تفاوت ارزش قطعات و محصولات نامنطبق و ضایعات شده در محاسبه شاخص ضایعات در نظر گرفته شود.

بدیهی است برای محاسبه شاخص ضایعات با این رویکرد، ارزش ریالی قطعات و محصولات نیم ساخته تا همان مرحله (مقطعی که قطعات و محصولات در فرآیندهای تولیدی پیش رفته و ضایعات شده اند یا در آن مرحله با انجام بازرسی، شناسایی گردیده اند) در نظر گرفته شود. این هزینه بایستی بر ارزش مالی کلیه قطعات تولید شده سالم تقسیم شود و حاصل کسر برابر با مقدار شاخص ضایعات می باشد.

برای محاسبه شاخص بازکاری در این روش، میزان هزینه ای که صرف دوباره کاری یا تعمیر قطعات نامنطبق شده است را برای صورت کسر باید در نظر گرفت.

در بعضی سازمان ها محاسبه کردن شاخص ها با رویکردهای مالی و هزینه ای، ممکن است ملاحظات مدیریتی خاصی داشته باشد. معمولا مدیریت ارشد از این که اطلاعات مالی و هزینه ای در سازمان منتشر گردد پرهیز می کند. روش بعدی (محاسبه بر اساس نفرساعت)، مزایای محاسبه شاخص های کیفی به روش هزینه ای را داشته و نیازی به، به اشتراک گذاشتن اطلاعات مالی و هزینه ای نیز نخواهد بود.

۳ – محاسبه بر مبنای نفرساعت هدر شده برای ایجاد ضایعات و دوباره کاری ها

در این حالت برای محاسبه شاخص، مقدار نفرساعتی که صرف تولید محصول نهایی نامنطبق یا محصول نیم ساخته ضایعات شده را بر نفرساعت مورد نیاز برای حجم کل تولید تقسیم می کنیم. این، روش جالبی است زیرا که مانند شیوه محاسبه بر اساس ارزش ریالی محصولات، میزان خسارت ضایعات شدن محصول در مراحل پایانی تولید و همچنین مقدار آسیب ناشی از شناسایی محصولات نامنطبق در انتهای خط تولید در نظر گرفته می شود. ضمن آن که محصولاتی که پیچیده تر هستند و فرآیندهای تولید، ساخت و کنترل کیفیت آن ها مراحل بیشتری نیاز دارند (و معمولا نفرساعت تولیدی آن ها به مراتب بزرگتر است) در این نوع از محاسبه شاخص، وزن و تأثیر بیشتری خواهند داشت.

مروری بر مسائل مرتبط با محاسبه شاخص ضایعات محصولات مختلف و شاخص کل همه محصولات

و نکاتی در خصوص بررسی و تحلیل مقادیر شاخص ها

الف – اگر احیانا حجم تولید شرکتی در دوره های مختلف و به عنوان مثال ماهانه ثابت می باشد،خود عدد مقدار ضایعات یا بازکاری ها می تواند به عنوان یک شاخص در نظر گرفته شود. همان طور که می دانید معمولا این اتفاق رخ نمی دهد و حجم تولید سازمان های صنعتی در دوره های مختلف زمانی، متفاوت می باشد. به همین دلیل و برای حذف این عامل (یعنی افزایش یا کاهش ضایعات به دلیل بالا رفتن یا پایین رفتن سطح تولید بوده است) و ساده تر کردن بررسی و ارزیابی عملکرد شرکت در حوزه تحقق کیفیت محصول، شاخص ضایعات و دوباره کاری را به صورت نسبتی از کل تولید در نظر می گیریم.

ب – به این نکته توجه نمایید که شرکت هایی که محصولات مختلفی را تولید می کنند بایستی شاخص ضایعات و بازکاری را برای هر محصول به صورت جداگانه محاسبه کنند. سپس با بررسی روند شاخص در دوره های متوالی و فرمول های شاخص جهت میانگین تحلیل علت های به وجود آمدن آن مقدار از دوباره کاری و ضایعات، روی کاهش مقادیر این شاخص های کیفی یعنی کاستن از تعداد عدم انطباق ها و عیوب کیفیتی کار کنند و سطح عملکرد سازمان را در حوزه کیفیت بهبود و ارتقاء دهند.

پ – در صورتی که می خواهید یک شاخص به عنوان شاخص کل ضایعات یا دوباره کاری در شرکت خود تعریف کنید، از میانگین گرفتن از مقادیر شاخص ضایعات محصولات مختلف تولیدی شرکت بپرهیزید. یک قاعده کلی در تحلیل داده ها وجود دارد که می گوید میانگین گرفتن، بخشی مهم از معنا و مفهوم داده ها و اطلاعات را حذف می کند. تصور کنید که ممکن است نیمی از محصولات تولیدی شرکت وضعیت مطلوبی به لحاظ ضایعات و بازکاری نداشته باشند اما شاخص های ضایعات و دوباره کاری بقیه محصولات، مقادیر بسیار مناسبی را نشان دهند و میانگین عددی مجموعه مقادیر این شاخص ها نشان دهنده آن باشد که شرایط کیفی تولید فرمول های شاخص جهت میانگین محصولات شرکت، نزدیک به معیار پذیرش و حد مطلوب می باشد. می دانید که اگر مقدار شاخص مناسب به نظر بیاید دیگر نیازی به تحلیل عوامل و تعیین علت های ریشه ای مشکلات کیفی نخواهد بود تا بر اساس آن ها اقدامات اصلاحی و جبرانی، برنامه ریزی و اجراء شوند. می بینید که میانگین گرفتن از تعدادی داده، ممکن است شرایط را مساعد جلوه دهد در حالی که واقعا این طور نیست.

ت – برای محاسبه شاخص کل ضایعات و شاخص کل بازکاری همه محصولات شرکت به هر یک از روش های بالا، مجموع ضایعات محصولات مختلف را بر مجموع تولید همه آن محصولات، تقسیم کنید. با این رویکرد، پایین یا بالا بودن حجم تولید هر یک از محصولات و بالطبع وزن و تأثیر میزان ضایعات آن ها به صورت خودکار در محاسبه شاخص ضایعات کل منظور می شود در حالی که اگر از مقادیر شاخص ضایعات همه محصولات، میانگین بگیرید این چنین نخواهد بود. به عنوان مثال اگر از محصول الف تعداد بسیار کم تولید شده (۱۰۰ واحد) و نیمی از آن یعنی ۵۰ عدد ضایعات گردیده باشد، شاخص ضایعات محصول الف به میزان ۵۰ درصد خواهد بود، در این حالت، عدد ۵۰ درصد تأثیر بسیار زیادی بر میانگین کل ضایعات محصولات شرکت می گذارد در حالی فرمول های شاخص جهت میانگین که در مقایسه با شاخص ضایعات یک محصول دیگر ( مثلا محصول ب با ۵۰۰ عدد ضایعات و حجم تولید ۵۰۰۰ عدد که مقدار شاخص ضایعات آن برابر ۱۰ درصد می باشد) اهمیت کمتری دارد.

ظرفیت مخفی و کارخانه پنهان شرکت شما – محاسبه شاخص های کیفی محصولات تولیدی

ماشین حساب وزن ایده آل

وزن ایده آل خود و دوستان‌تان را با هشت فرمول مختلف به دست آورید.
نکته جالب، تفاوت نتایج در فرمول‌های وزن ایده آل است که اختلاف نظر و تفاوت دیدگاه‌ها درباره وزن ایده آل را نشان می‌دهد.
خب شروع کتید!

محاسبه وزن ایده‌آل شما با ۸ فرمول!

وزن ایده آل یک عدد ثابت و قطعی نیست.
از دیدگاه سیبیتا وقتی وزن‌تان ایده آل است که هم در محدوده وزن طبیعی هستید (یعنی BMI بین ۱۸/۵ تا ۲۵) و هم از اندام و ظاهرتان رضایت دارید.

مدرسه لاغری آنلاین سیبیتا

ماشین حساب BMI

برای تعیین محدوده وزن مناسب از معیاری به نام BMI (Body Mass Index) استفاده می‌شود.
در نظر داشته باشید که معیار BMI در ورزشکاران حرفه‌ای و خانم‌های باردار استفاده نمی‌شود و در افراد کمتر از ۱۸ سال، تفسیرش متفاوت است.
BMI خودتان را با وارد کردن قد و وزن‌تان در این ابزارک حاضرجواب محاسبه کنید.

ارقام را به انگلیسی وارد کنید

تفسیر فرمول های شاخص جهت میانگین و طبقه‌بندی:
کمتر از ۱۵ = کمبود وزن بسیار شدید
۱۵ تا ۱۶ = کمبود وزن شدید
۱۶ تا ۱۸/۵ = کمبود وزن
۱۸/۵ تا ۲۵ = محدوده وزن طبیعی و سالم
۲۵ تا ۳۰ = اضافه وزن
۳۰ تا ۳۵ = چاقی رده یک (چاقی متوسط)
۳۵ تا ۴۰ = چاقی رده دو (چاقی شدید)
بالاتر از ۴۰ = چاقی رده سه (چاقی بسیار شدید)

BMI در کودکان و نوجوانان

برای تفسیر BMI در افراد زیر ۱۸ سال می‌توانید از نمودارهای زیر استفاده کنید.
با توجه به دختر یا پسر بودن، نمودار را انتخاب کنید، BMI را با ابزارک بالا به دست بیاورید و بعد با توجه به سن و BMI، نقطه مناسب را در نمودار مشخص کنید.

برای دانلود نمودار BMI پسران کلیک کنید

برای دانلود نمودار BMI دختران کلیک کنید

تفسیر و طبقه‌بندی:
صدک کمتر از ۵ = کمبود وزن
صدک ۵ تا ۸۵ = محدوده وزن طبیعی و سالم
صدک ۸۵ تا ۹۵ = اضافه وزن
صدک بالاتر از ۹۵ = چاقی

محاسبات درصد در اکسل

اگر شما نیاز به کار کردن با درصدها دارید، خوب است بدانید که در اکسل ابزارهایی برای ساده‌تر شدن محاسبات درصد وجود دارد.

شما می‌توانید از اکسل برای محاسبه درصد تغییرات، افزایش یا کاهش نتایج کسب‌وکار خود استفاده کنید.

در این آموزش، نحوه محاسبه درصد در اکسل را با استفاده از برخی فرمول‌ها و توابع به صورت مراحل گام به گام می‌آموزید.

تعاریف:

درصد مقداری است که بر ۱۰۰ تقسیم شده باشد، و برای نشان دادن آن از نماد درصد (%) استفاده می‌شود. برای مثال ۴% برابر است با ۴ قسمت از ۱۰۰ یا مقدار اعشاری ۰٫۰۴

از زمان‌های گذشته درصد برای بیان تغییرات به خصوص در زمینه مالی به کار گرفته شده است. به عنوان مثال یک مغازه ممکن است اجناس خود را با ۲۰% تخفیف به فروش برساند یا یک بانک وام با بهره ۲۰% به مشتریان خود بدهد.

مبنای درصد مقداری است که از آن شروع می‌کنیم. بسیاری از اشتباهات در محاسبه درصد به تعیین مبنا مربوط می‌شود. به عنوان مثال شما زمانی که ۲۰% از ۱۰۰ کم کنید، مقدار حاصل برابر ۸۰ خواهد بود، اما اگر ۲۰% به ۸۰ اضافه شود حاصل ۱۰۰ نخواهد شد، دلیل آن تغییر در مبنای محاسبه است.

از جمله اصطلاحاتی که همراه درصد به کار می‌روند، به عنوان مثال اگر شما کالایی را با ۲۰% تخفیف بخرید، به این معنا است که قیمت جدید آن برای شما ۲۰% کمتر از قیمت اصلی (۱۰۰%) آن بوده است. به عبارت دیگر ۸۰% قیمت اصلی را برای خرید آن کالا پرداخت کرده‌اید.

یا اگر از یک مبلغ، ۲۰% سود به شما تعلق بگیرد، به این معنا است که ۲۰% بیشتر از قیمت اصلی (۱۰۰%) آن یا ۱۲۰% قیمت اصلی را دریافت کرده‌اید.

حال با ارائه مثالی کاربردی سعی بر آن داریم نحوه محاسبه درصد را به اشکال مختلف در اکسل به شما نمایش دهیم.

۱. اطلاعات اولیه ورودی در اکسل

داده‌ها را به صورت زیر وارد کنید. این مثال به عنوان نمونه‌ای برای میزان فروش محصولات کسب و کار شما در ماه‌های یک سال نوشته شده است.

شکل ۱- جدول داده‌های نمونه

نکته: قبل از نوشتن هر فرمول، لازم است بدانید که اکسل به اندازه کافی برای محاسبه درصدها انعطاف‌پذیر است و فرقی نمی‌کند که درصد را با یک نشانه درصد تایپ کنید (مانند ۲۰% ) یا به عنوان یک عدد دهدهی (مانند ۰.۲ یا فقط.۲ )، برای اکسل، نماد درصد، فقط قالب‌بندی است.

۲. محاسبه مقدار درصد

حال شما پیش‌بینی می‌کنید هزینه‌های سال آینده ۸% اضافه خواهد شد، شما می‌خواهید بدانید میزان ۸% معادل چه مبلغی است، در نتیجه باید کل مبلغ B17 را در ۸% درصد ضرب کنید.

در B18 فرمول مقابل را بنویسید:

همچنین به شکل مقابل نیز می‌توانید فرمول را بنویسید:

شکل ۲- محاسبه مقدار درصد از کل

۳. محاسبه درصد افزایش

حال با توجه به افزایش هزینه‌های سال آینده به میزان ۸% ، می‌خواهیم ببینیم که این افزایش در اکسل چگونه محاسبه می‌گردد و حاصل این افزایش هزینه در جمع کل چه مبلغی خواهد شد.

همانطور که در بخش قبل مقدار درصد افزایش یافته را محاسبه کردیم، در این حالت تنها کافیست مقدار محاسبه شده قبل را بعلاوه مقدار جمع برآورد شده کل نماییم.

در B19، این فرمول اکسل را وارد کنید:

همچنین شما می‌توانید فرمول را به شکل های زیر نیز وارد کنید:

جواب ۷۱٫۶۷۵ می‌شود، همانطور که در شکل ۳ نشان داده شده است.

۴. محاسبه درصد کاهش

برعکس مرحله قبل شاید شما فکر کنید هزینه‌ها ۸ درصد کاهش یابد.

در B20، این فرمول درصد در اکسل را وارد کنید:

همچنین شما می‌توانید فرمول را به شکل های زیر نیز وارد کنید:

مقدار ۶۱٫۰۵۷ است.

شکل ۳- محاسبه درصد افزایش و کاهش در اکسل

اگر می‌خواهید انعطاف‌پذیری بیشتری در تغییر درصدها داشته باشید که بتوانید به سادگی درصد مورد نظر خود را به عدد دیگری تغییر دهید، بهتر است ۸% را در سلولی مجزا نوشته و در فرمول‌های فوق به جای نوشتن ۸%، آدرس سلول مورد نظر را فرمول‌دهی کنید تا زمانی که نیاز به تغییر درصد مدنظر داشتید تنها عدد داخل سلول درصد را تغییر دهید و سلول فرمول نویسی شده را تغییر ندهید.

نکته: هنگامی که در سلولی ۸% را تایپ می‌کنید، اکسل به طور خودکار، فرمت سلول را بصورت درصد تغییر می‌دهد. اما اگر شما ۰.۸ یا ۰.۰۸ را تایپ کنید، اکسل آن را مانند خودش نمایش می‌دهد. در این حالت شما همیشه می‌توانید با کلیک کردن روی دکمه « دکمه درصد » در نوار ابزار و یا انتخاب گزینه Percentage از منوی آبشاری موجود در بخش Number تب Home مطابق شکل ۴ ، آن را به عنوان یک فرمت درصد قالب‌بندی کنید.

شکل ۴- نحوه قالب‌بندی درصد

نکته: همچنین لازم به ذکر است شما می‌توانید با استفاده از میانبر صفحه کلید و فشردن همزمان کلید‌های Ctrl + Shift + % اعداد را به عنوان Style Percent قالب‌بندی کنید.

۵. محاسبه درصد تغییر

همچنین شما می‌توانید درصد تغییر را از یک ماه تا ماه بعد محاسبه کنید. این کار به شما یک تصویر کلی از تغییرات را نشان می‌دهد که آیا هزینه‌ها بیشتر شده‌ است (مثبت) یا کمتر (منفی).

قاعده کلی برای محاسبه یک درصد تغییر، عبارتست از:

ارزش قدیم/(ارزش قدیم – ارزش جدید)=

از آنجاییکه ماه فروردین ماه اول است، درصد تغییرات ندارد. اولین تغییر از فروردین تا اردیبهشت خواهد بود و ما این درصد تغییر را در کنار ماه اردیبهشت می‌نویسیم.

گام‌های قسمت پنجم

گام ۱: محاسبه درصد تغییر اول

برای محاسبه درصد تغییر اول، این فرمول درصد تغییر را در C5 وارد کنید:

گام ۲: نمایش به‌صورت درصد

اکسل خروجی این فرمول را به عنوان عدد اعشاری نمایش می‌دهد، بنابراین دکمه Style Percent در نوار را کلیک کنید (یا از کلید‌های میانبر گفته شده استفاده کنید) فرمت آن به فرمت درصد تغییر دهید.

شکل ۵- محاسبه درصد تغییر

گام ۳: بسط فرمول به کل جدول

نشانگر ماوس را روی نقطه در گوشه پایین سمت چپ سلولی که مقدار ۷٪- است، قرار دهید.

هنگامی که نشانگر ماوس به صورت + می‌شود، دوبار کلیک کنید.

در انتها عنوانی مناسب برای ستون محاسبه درصد تغییر انتخاب کرده و فرمت ها فرمول های شاخص جهت میانگین را اصلاح می‌کنیم.

شکل ۶- جدول نهایی محاسبه درصد تغييرات

امیدواریم از این آموزش نهایت استفاده را برده باشید.

چنانچه پیشنهاداتی جهت تکمیل‌تر شدن این پست دارید، در کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.

جزوه روشهای وزن دهی به معیارها یا شاخص ها در تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM)

در این جزوه به روشهای وزن دهی به معیارها پرداخته می شود. این روشها عبارتند از:

1- روش AHP: این روش در سال 1980 توسط توماس ساعتی ارائه شد این روش بر مبنای مقایسات زوجی بنا شده است.

2- روش حداقل مربعات : در این روش بر اساس ایجاد یک مدل بهینه سازی غیر خطی اوزان معیارها را محاسبه می کنیم.

3- روش حداقل مربعات لگاریتمی: این روش نیز مدلی همانند حداقل مربعات با تغییراتی جزیی در محدودیت ها دارد.

4- روش بردار ویژه : این روش از دقیق ترین روشهای محاسبه وزن در مقایسات زوجی است که دو نرم افزار مطرح در تصمیم گیری چند معیاره یعنی نرم افزار اکسپرت چویس و سوپر دسیژن از این شیوه وزن دهی استفاده می کنند.

5- روشهای تقریبی (شامل روش مجموع سطری، مجموع ستونی، میانگین حسابی، میانگین هندسی)

6- روش CRITIC : این روش در سال 1995 ارائه شد و بر اساس انحراف معیار و همبستگی بین معیارها به تعیین وزن آن ها می پردازد.

در ویدیوی زیر توضیحاتی در رابطه با کلیه روشهای وزن دهی آورده شده است. پیشنهاد می شود این ویدیو را حتما مشاهده کنید.

وزن دهی یکی از گامهای مهم در مسائل تصمیم گیری چند معیاره است.در وزن دهی مشخص می شود که اهمیت معیارهای پژوهش از دید پاسخ دهندگان به چه میزان است. از بین روشهای فوق روش AHP و روشهای تقریبی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. روش های دیگری نیز نظیر روش بهترین بدترین (BWM) و روش SWARA که از روشهای جدید تصمیم گیری چند معیاره هستند برای وزن دهی به عوامل استفاده می شوند. روش BWM در سال 2015 و روش SWARA در سال 2012 ارائه شدند و هرکدام دارای الگوریتم و مراحل مخصوص به خود هستند. به عنوان مثال روش بهترین و بدترین هنگامی که معیارهای زیادی وجود داشته باشند استفاده از این روش برای وزن دهی مناسب است.

نکته: در تمامی روشهای وزن دهی، وزن معیارها ممکن است فرق داشته باشد اما رتبه معیارها همواره حفظ می شود.

برای هر کدام از این روشها، مثال های متعدد حل شده ذکر شده است.

دوستان عزیز علاوه بر جزوه بالا تعدادی پروژه کامل AHP و ANP در سایت قرار داده شده است برای ورود به صفحه مربوطه اینجا را کلیک کنید.