مشکلات محاسبه شاخص کل بورس

با وجود همه اطلاعات مفید و کاربردی به دست آمده از شاخص کل بورس،‌ برخی از منتقدان بر این باورند که اطلاعات این شاخص می‌تواند گمراه‌کننده باشد و بعضا شامل داده‌های دقیقی نیست.

معایب 10 گانه دو شاخص بورس و پیشنهاد بکارگیری شاخص جدید

یک تحلیلگر بازار سرمایه با بررسی شاخص های بورس، معایب 10 گانه دو شاخص مهم را اعلام کرد و پیشنهاد بکارگیری شاخصی جدید داد.

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، علیرضا شاهکویی با بررسی شاخص بورس و لزوم اصلاحات و ایجاد شاخص کل جدید اعلام کرد: طی چند روز اخیر کمپین های مختلفی در خصوص جایگزینی شاخص هم وزن با شاخص کل در کانال ها و گروه های مختلف دست به دست می شود. هرچند مورد تازه ای نیست و بارها شاهد اعتراض فعالین بازار سرمایه در خصوص ایجاد تضادی که بین بازدهی سهام بازار با شاخص کل ایجاد می شود بوده ایم.

شاخص کل نماگری است که بازدهی ناشی از تغییرات قیمت و بازدهی شرکت‌های مشمول شاخص را نشان می‌دهد. اکثر بورس‌های معتبر به محاسبه این شاخص می‌پردازند و از شیوه‌های مشابهی برای محاسبه و تعدیل آن پیروی می‌کنند.

6 عیب شاخص کل و مهمترین مورد اعتراض فعالین

شاخص کل از تقسیم مجموع ارزش جاری بازار سهام در هر لحظه بر مجموع ارزش جاری بازار سهام در تاریخ مبداء ضرب در 100 بدست می آید.

اگر به فرمول شاخص دقت کنیم به معایب ذیل می رسیم:

1- تغییرات بازده شرکت های بزرگ‌تر اثر بسیار بیشتری نسبت به تغییرات بازده شرکت های کوچک‌تر بر شاخص دارند.از آنجا که بحث ارزش جاری شرکت ها مطرح است و ارزش جاری از ضرب تعداد سهام یک شرکت در قیمت پایانی بدست می آید لذا اثری که شرکت های بزرگ با سرمایه بالا بر روی فرمول شاخص اعمال می کنند بسیار بالاتر از مجموع چندین شرکت متوسط و کوچک است .

2- نادیده گرفتن حجم و ارزش معاملات روزانه بالاتر از حجم مبنا یک سهم بر روی بازدهی کل بازار.قیمت پایانی سهام بورسی طی فرمولی ارتباط مستقیم با قیمت معاملات یک سهم و حجم روزانه آن دارد. با پر شدن حجم مبنا در سقف قیمت روزانه ، سهم بورسی می تواند حداکثر اثر گذاری ارزش جاری بازار را بر روی شاخص کل اعمال کند ولی حجم و ارزش بالاتر آن نمی تواند نشاندهنده میزان ورود و خروج نقدینگی و همچنین بازدهی در بازار را به نمایش بگذارد.

3- در آینده ای نزدیک و در صورت برداشتن حجم مبنا و دامنه نوسان می توان انتظار دستکاری شدید و نوسانات عجیبی را از شاخص کل داشته باشیم بطوریکه تنها با معاملات اندک شاخص کل می تواند رشد یا افت قابل توجهی داشته باشد.

4- قابل دستکاری بودن شاخص در قالب بلوک های مدیریت شده بر روی سهام بزرگ شاخص ساز طی دوره های گذشته بوضوح قابل ملاحظه است .

5- عددی که در بین افراد به عنوان شاخص کل اعلام می شود تنها نمایانگر وضعیت سهام بورس است لذا بازدهی فرابورس و سایر بازارهای موجود در آن اعمال نمی شود و بصورت تفکیکی در قالب شاخص های دیگر مطرح می شود.لذا نیاز به شاخص کلی احساس می شود که نمایانگر وضعیت کل سهام موجود در بازار سرمایه باشد.

6- شاخص کل، میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران را نشان نمی‌دهد. پس از تعدیل قیمتی سهم از محل پرداخت DPS ،سودی که از این محل به سهامداران پرداخت می شود جزو بازدهی آن است ولی عملا این مورد در شاخص کل دیده نشده است .

شاخص کل در مواردی همچون افزایش سرمایه از طریق آورده یا مطالبات سهامداران، افزایش و کاهش شرکت‌ها و ادغام شرکت‌ها تعدیل می‌شود تا تغییرات حاصل از این رخدادها در مقدار شاخص تاثیر نداشته باشد. همچنین افزایش سرمایه از محل اندوخته و پرداخت نقدی موجب تعدیل این شاخص نمی‌شود.

مهمترین موردی که موجب اعتراض فعالین بازار شده، رفتار متناقض شاخص کل با کلیت سهام بازار سرمایه است . بارها اتفاق افتاده که 80 درصد بازار سرمایه منفی و با فشار فروش بالایی روبرو بوده اند ولی نماگر شاخص کل مثبت و بازدهی بالا را به نمایش گذاشته است.تضاد تلخ و غم انگیزی که بارها نمکی بر روی زخم بسیاری از سرمایه گذاران شده است .

معایب شاخص کل هم وزن

شاخص‌های هم وزن از نوع شاخص‌هایی هستند که فرض می‌کند تمام شرکت‌های مشمول در آن دارای یک وزن هستند. به‌عبارت‌دیگر می‌توان به این صورت تعبیر کرد که فرد سرمایه‌گذار در هریک از شرکت‌ها به یک اندازه سرمایه‌گذاری کرده است. از ویژگی شاخص هم‌وزن این است که از هر صنعت به‌ تناسب تعداد شرکت‌های آن صنعت تأثیر می‌پذیرد.

شاخص هم وزن در سال 93 با مبنای 10000 به بازار سرمایه معرفی شد. هر چند انتشار این شاخص در کنار شاخص‌های ارزشی قیمت و بازده کل در روند تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری تأثیرگذار خواهد بود ولی در ادامه با شناسایی معایب آن متوجه خواهیم شد که ملاک کاملی برای استفاده از آن به عنوان شاخص کل برای بازار سرمایه نخواهد بود و تنها می تواند یک مکمل بهتر نسبت به شاخص های موجود باشد .

1-در شاخص قیمت وزنی شرکت‌هایی که قیمت بالاتری دارند، تأثیر بیشتری نسبت به سهامی که قیمت کمتری دارند می‌گذارند.مثلا شاید شرکت کوچکی با سرمایه 100 میلیون با قیمت 2500 تومان باشد و شرکت بزرگ با سرمایه 50 میلیارد با قیمت 120 تومان در این بین اثر گذاری شرکت کوچک حتی با کمترین مقدار معاملات می تواند چندین برابر شرکت بزرگ برای بازار باشد .

2-با افزایش سرمایه شرکت ها تعدیل نمی شوند .موضوع مهمی که به عنوان نقص اساسی این شاخص می توان عنوان کرد عدم اثر پذیری از افزایش سرمایه بخصوص از محل آورده نقدی است که با اعمال آن تعداد سهام شرکت افزایش و قیمت سهم تعدیل خواهد شد لذا با بزرگ شدن شرکت های کوچک اثر گذاری آن بر روی شاخص کمتر خواهد شد .

3-نادیده گرفتن حجم و ارزش معاملات یک سهم.در شاخص هم وزن اگر شرکتی 10 میلیارد تومان معامله روزانه شود با شرکت دیگری که 1 میلیون معامله شود به یک میزان بر این شاخص اثر خواهند گذاشت که این مورد هم نمی تواند بازدهی درستی از وضعیت بازار سرمایه بدهد .

4- تعداد سهام و ارزش بازار در این شاخص بی اثر است.در این شاخص تفاوتی با شرکت بزرگ و کوچک وجود ندارد که این موضوع بصورت کامل نمی تواند معیار درستی باشد زیرا بازدهی هر کدام متفاوت است و ریشه در گذشته و تعدیل قیمت های مکرری است که در گذر زمان در سهام بزرگ دیده شده و مقایسه آنها با شرکت های تازه وارد یا کوچک کار درستی نخواهد بود .

نتیجه گیری:

در بازار سرمایه ، شاخص های زیادی وجود دارند. شاخص هایی همچون شاخص کل ، شاخص قیمت (وزنی-ارزشی)، شاخص کل (هم وزن)،شاخص قیمت (هم وزن)، شاخص آزاد شناور و . که هر کدام دارای معایب و مزایای خاص هستند ولی به تنهایی نمی توانند نمایانگر بازدهی بازار سرمایه به عنوان یک شاخص مورد قبول باشند.

لذا نیاز به شاخص کل جدیدی احساس می شود که نشاندهنده وضعیت و بازدهی کل سهام بازارسرمایه باشد که علاوه بر داشتن تعادل نسبی، معایب اشاره شده در شاخص های قبلی را نداشته باشد.

در شاخص کل جدید باید اثر ارزش معاملات روزانه بازار، تعادل در درصد تغییرات قیمتی ،ورود و خروج نقدینگی از سود تقسیمی شرکت ها ،افزایش سرمایه و همچنین شرکت های عرضه اولیه تازه وارد دیده شود . شاخصی که با برداشته شدن محدودیت های فعلی از جمله حجم مبنا و دامنه نوسان بتواند واقعیت موجود بازار را به نمایش بگذارد و دیگر مورد دستکاری های مکرر هدفمند واقع نشود .

شاخص کل بورس چگونه محاسبه می‌شود؟ نحوه محاسبه شاخص کل

شاخص کل بورس، معیاری مهم برای سنجش و بررسی عملکرد کلی بورس، سهم‌های حاضر در آن و رفتار سهام‌داران است.

عملکرد تعداد مشخصی از متغیرها روی محاسبه شاخص کل بورس اثرگذار است.

در حال حاضر بازار سهام بورس اوراق بهادار و دیگر بورس‌های فعال ایران حدود 800 نماد مختلف دارند. بررسی و پیگیری روند حرکت و صعود و نزول تک‌تک این نماد‌ها کاری زمان‌بر و تقریبا نشدنی است.

به همین دلیل است که روش‌های محاسباتی مختلفی برای بررسی داده‌های مربوط به معاملات وجود دارد. یکی از این روش‌ها محاسبه شاخص کل بورس است. برای آشنایی با این شاخص و روش محاسبه آن، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.

شاخص کل بورس ایران چیست؟

شاخص کل، پارامتری است که برای تمایز و تشخیص بین پدیده‌های مختلف که نیاز به ابزاری برای سنجش و مقایسه دارند، استفاده می‌شود.

این شاخص (Index) میزان تغییرات را در یک بازه زمانی نشان می‌دهد و مقایسه پدیده‌های مختلف را آسان‌تر می‌کند.

تشخیص روند شاخص کل برای پیگیری روند اوراق قرضه و دارایی‌های مختلف ضروری محسوب می‌شود. نسبتی که در شاخص کل بورس تشکیل می‌شود از صورت (مجموع ارزش بازاری شرکت‌های بورسی) و مخرج (عدد پایه شاخص) به وجود می‌آید.

از مهم‌ترین معیارهای سنجش عملکرد سرمایه‌گذاری در بورس و حتی سرمایه‌گذاری‌های غیرمالی، می‌توان به همین شاخص کل بورس اشاره کرد. پس به‌طورکلی می‌توان گفت که شاخص کل، نمایی از وضعیت بازار و سهام بازار است.

اطلاعات به دست آمده از شاخص کل بورس به‌طور‌کلی در کنار اندیکاتور‌ها و ابزارهای تحلیلی دیگر کاربرد دارد.

نکته مهمی که درباره شاخص کل بورس باید بدانید این است که به‌طورکلی اطلاعات به‌دست‌آمده از این شاخص زمانی می‌تواند کارآمد باشد که در کنار اطلاعات به‌دست‌آمده از شاخص‌های دیگر سنجیده شود.

شاخص‌هایی مثل شاخص کل قیمت، شاخص هم‌ وزن، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص صنعت و شاخص مالی، شاخص سهام آزاد شناور، شاخص بازار اول و بازار دوم، شاخص 50 شرکت برتر، شاخص 30 شرکت برتر و شاخص بازده نقدی دیگر شاخص‌هایی هستند که برای بررسی بورس تهران قابل‌استفاده هستند.

تناقضات مهم در شاخص کل

عده‌ای از تحلیل‌گران کلی بازار معتقدند محاسبه شاخص کل بورس نمایانگر وضعیت بازار نیست. به این دلیل که با انجام معاملات دست‌کاری شده، می‌توان شاخص‌سازی کرد.

نکته مهم دیگر آن است که وقتی از یک شاخص به‌عنوان برآیند مجموعه‌ای از داده‌ها صحبت می‌کنید، قطعا باید قبل از مراجعه به نتایج، از نحوه محاسبه آن شاخص هم اطلاع داشته باشید.

بررسی و اطلاع از نحوه محاسبه است که در بررسی نتایج، دید و درک صحیحی به تحلیل‌گران می‌دهد. این درک صحیح، در نهایت منجر به استفاده صحیح از اطلاعات شاخص هم خواهد شد.

شاخص‌ها تصویری مهم از یک جامعه آماری فعال در بورس نشان می‌دهند که بررسی آن برای تک‌تک اعضای جامعه ممکن‌ نیست. به همین دلیل است که اهمیت این شاخص‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت.

بااین‌وجود، نکته اینجاست که این تصویر دقیقا مشابه با جمع‌ تک‌تک اعضای جامعه نشان داده نمی‌شود و پیش از استفاده از نتایج به‌دست‌آمده از شاخص‌ها، باید درباره صحت و اطلاعات دقیق گفته شده اطمینان داشته باشید.

به همین دلیل است که شاخص‌های دیگری طراحی شده‌ است. اطلاعات هرکدام از این شاخص‌ها می‌تواند ابزار خوبی برای راستی‌آزمایی و صحت داده‌ها باشد. برای مثال شاخص هم‌وزن دقیقا برای همین مسئله ایجاد شده است.

فرمول شاخص کل بورس ایران چیست؟

محاسبه شاخص کل بورس بسیار ساده و قابل‌فهم است. به‌طوری‌که همه تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران بازار می‌توانند از این فرمول و اطلاعات به‌دست‌آمده آن برای تعیین حرکت بعدی خود استفاده کنند.

می‌توان گفت شاخص کل بورس قیمت سهام نماگری است که بیانگر سطح عمومی قیمت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است. بورس تهران از فروردین‌ها 1369 بررسی و محاسبه شاخص کل بورس به نام شاخص تیپکس (lndex Tipex) را با عدد مبنای 100 معرفی کرد.

این شاخص در مرکز تحقیقات بازار سرمایه محاسبه می‌شود.

فرمول اصلی این شاخص به‌صورت زیر است:

• «pit» : قیمت شرکت i ام در زمان t
• «qit» : تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان t
• «Di» : عدد پایه در زمان t
• «pi0» : قیمت شرکت i ام در زمان مبدأ
• «qi0» : تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان t
• «n» : تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

این شاخص برای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده و فعال در بورس کاربرد دارد.

زمانی که نماد بورسی شرکتی بسته باشد یا برای مدتی معاملات آن متوقف شود، قیمت آخرین معامله انجام شده در آن نماد بورسی را برای محاسبه شاخص بورس استفاده می‌کنند.

طبق فرمول محاسبه شاخص کل بورس، تعداد سهام منتشره شرکت‌ها معیار وزن‌دهی در شاخص است. این رویکرد مهم‌ترین عامل برای نقش و اهمیت شرکت‌های بزرگ در تغییرات مهم شاخص محسوب می‌شود.

ویژگی‌های اصلی شاخص سهام بورس

شاخص سهام کل وقتی می‌تواند کارآمد و موثر باشد که ویژگی‌های مهم و اصلی برای بررسی و تعیین قیمت سهام را داشته باشد.

این ویژگی‌ها در بیشتر مواقع شامل موارد زیر است:

• جامعیت
• موزون بودن
• دردسترس‌بودن

1. جامعیت

مهم‌ترین و اولین ویژگی مهمی که برای شاخص کل بهای بورس تهران باید به آن بپردازیم جامعیت آن است. این شاخص بر اساس تمامی سهام پذیرفته شده در بورس تهران محاسبه می‌شود و جامعیت بالایی دارد.

2. موزون بودن شاخص

موزون بودن شاخص از ویژگی‌های دیگری است که باید به آن توجه کرد. موزون بودن به این معنی است که قیمت هر یک از سهام‌ در تعداد سهام منتشره آن شرکت ضرب و در محاسبات شاخص در نظر گرفته می‌شود.

بنابراین، تغییرات قیمت سهام بر اساس تعداد سهام منتشره آن در شاخص قیمت تاثیر مثبت یا منفی خواهد گذاشت. این موضوع نشان می‌دهد که هر چه تعداد سهام بیشتر باشد، تاثیر تغییر آن روی شاخص کل بیشتر خواهد شد.

3. در دسترس‌بودن شاخص

محاسبه شاخص کل بورس امروز با استفاده از سخت‌افزارها و نرم‌افزار‌های مناسب و مختلفی امکان‌پذیر است. همچنین از طریق شبکه کامپیوتری به‌راحتی در اختیار علاقه‌مندان، تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران بازار قرار می‌گیرد.

به‌این‌ترتیب، شاخص کل با ویژگی دردسترس‌بودنش، باعث شده تا همه افراد بتوانند به اطلاعات مهم این شاخص دسترسی پیدا کنند.

با وجود همه اطلاعات مفید و کاربردی به دست آمده از شاخص کل بورس،‌ برخی از منتقدان بر این باورند که اطلاعات این شاخص می‌تواند گمراه‌کننده باشد و بعضا شامل داده‌های دقیقی نیست.

مشکلات مربوط به محاسبه شاخص کل بورس

با وجود همه کاربرد‌ها و اهمیت‌هایی که شاخص کل بازار در تعیین وضعیت کلی بازار دارد، بارهای فعالان بازار سرمایه به عملکرد و نحوه محاسبه شاخص کل انتقاد کرده‌اند.

حتی عده‌ای معتقدند این عدد در مواقع حساس دست‌کاری می‌شود و قابل‌اعتماد نیست. بااین‌حال، چیزی که مشخص است و می‌توان به‌عنوان معایب محاسبه شاخص کل بورس از آن نام برد، شامل موارد زیر است:

1. شرکت‌های شاخص ساز

برخی از شرکت‌های حاضر در بازار را به‌عنوان شرکت‌های شاخص ساز می‌شناسند.

این شرکت‌ها و سهام مربوط به آنها نوسانات زیادی دارند و تغییرات آنها در رقم نهایی شاخص کل موثر است. در واقع این شرکت‌ها بیشترین ارزش بازار را در بین شرکت‌های فعال در بازار سرمایه دارند.

در نتیجه، عدد شاخص کل بورس به‌جای مشخص‌کردن وضعیت کل سهام بازار، بیشتر تحت تاثیر نماد‌های شاخص ساز است. در نتیجه ممکن است اطلاعات به‌دست‌آمده از این شاخص در برخی از محاسبات و روش‌ها معیار قابل قبولی نباشد.

برای مثال، اگر یک سرمایه‌گذار، پرتفویی متشکل از سهم‌های کوچک و غیرشاخص‌ساز داشته باشد، احتمالا عدد شاخص و محاسبه شاخص کل بورس برای سبد سهام و استراتژی معاملاتی او موثر نیست.

2. جدا بودن شاخص کل بورس از شاخص فرابورس

انتقاد دیگری که منتقدان به شاخص کل بورس می‌کنند، تاثیر نداشتن سهام‌ فرابورسی در تعیین این شاخص است.

نکته مهمی که در این مورد باید به آن توجه کنید این است که شاخص کلی که در رسانه‌ها اعلام و صحبت می‌شود، مخصوص بورس اوراق بهادار تهران است و هیچ یک از شرکت‌های فرابورسی در این شاخص در نظر گرفته نمی‌شوند. به همین دلیل شاخص کل برای افرادی که سبد سرمایه‌گذاری خود را از بین شرکت‌های فعال فرابورسی انتخاب می‌کند قابل‌استفاده نیست.

3. اهمیت عرضه اولیه در شاخص کل

یکی دیگر از مشکلاتی که درباره محاسبه شاخص کل بورس وجود دارد، تاثیر عرضه اولیه‌ها در بالارفتن و رشد این شاخص است.

چند سال اخیر و استقبال مردم از بازار بورس باعث شد تا شرکت‌های زیادی قصد ارائه سهام خود در بازار بورس را داشته باشند. به‌این‌ترتیب، شرکت‌های کوچک و بزرگی در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته‌ شده‌اند.

نکته مهمی که وجود دارد، این است که معمولا برای بالابردن جذابیت خرید عرضه‌های اولیه، قیمت آن را منصفانه و حتی پایین‌تر از ارزش واقعی شرکت در نظر می‌گیرند. این کار به طور خود‌جوش باعث بالارفتن تقاضا برای خرید سهام شرکت‌های جدید و کوچک معرفی شده به بازار خواهد شد. این افزایش تقاضا به طور مستقیم روی بالارفتن شاخص کل هم تاثیر خواهد گذاشت.

به همین خاطر منتقدان می‌گویند در سال‌های اخیر بخشی از رشد شاخص کل بورس مربوط به عرضه اولیه شرکت‌های مختلف است و ارتباطی با بازدهی شرکت‌های فعال در آن ندارد. در نتیجه این موضوع می‌تواند یکی از مشکلات محاسبه شاخص کل بورس باشد.

شاخص کل یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این شاخص در کنار شاخص‌های دیگری مثل شاخص هم‌وزن، قیمت سهام و … برای تعیین وضعیت بازار بسیار مفید هستند.

جمع‌بندی

شاخص کل یکی از مهم‌ترین ابزارها و شاخص‌هایی است که معمولا در میان فعالان بازار سرمایه مورداستفاده قرار می‌گیرد.

سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران از این شاخص برای تحلیل و وضعیت بازار سرمایه استفاده می‌کنند. بااین‌وجود، نحوه محاسبه این شاخص مشکلات، نقص‌ها و کاستی‌هایی دارد که باعث شده مورد قبول برخی از تحلیل‌گران نیست، اما هنوز هم نمی‌توان روی اهمیت و کاربرد این شاخص چشم بست.

قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

بررسی مشکلات شاخص کل

چرا در حالی که اکثریت سهام‌های موجود در بازار سرمایه از ابتدای اصلاح اخیر که درست از 6شهریور ماه کلید خورد، بیش از 20 تا 30درصد افت را تجربه کرده‌اند ولی شاخص کل تنها حدود 10درصد ریزش داشته است؟ این سوالی است که در روزهای اخیر به شدت ذهن سهامداران مختلف را به خود مشغول ساخته است.به خوبی می‌دانیم شاخص کل تصویری از وضعیت کلی بازارها را به ما نشان می‌دهد با این وجود وقتی تصویر گرفته شده از کلیت بازار را با وضعیت برخی تک سهم‌ها مقایسه می‌کنیم به طور واضحی به این مساله پی می‌بریم که محاسبه شاخص کل با برخی ابهامات ریز و درشت همراه است که به نظر نمی‌توان دلیل منطقی برای آن‌ها پیدا کرد.

شاخص کل بیانگر تصویر تمامی نمادها

به طور کلی باید بدانیم شاخصی که هر بار با ریزش و یا صعودش در تیتر اخبار قرار می‌گیرد بیانگر تغییرات قیمت تمامی نمادهای بازار سرمایه است.در واقع در فرمول شاخص کل شرکت‌های کوچک وزن کمتری دارند این مساله به این معناست که اگر شرکت‌های بزرگ رشد یا افتی را تجربه کنند تاثیرگذاری آن نسبت به شرکت‌های کوچک، بیشتر است.این مساله را می‌توان به وضوح در معاملات روزانه مشاهده کرد در واقع به کرات دیده شده که ممکن است برای روزهاتی متوالی سهم‌های کوچک منفی یا مثبت شوند ولی این تغییرات قیمت تاثیر قابل توجهی بر شاخص کل ندارد اما ممکن است تنها با یک روز مثبت شدن و یا منفی شدن چند سهم بزرگ شاهد افت یا رشد قابل توجهی در روند شاخص کل باشیم.

نحوه محاسبه و در واقع کلیت فرمول این شاخص (TEDPIX) بیش از دو دهه است که مبنای محاسبه روند تغییرات کلی بازار سرمایه ما است. انتقادی که همواره به دلیل مشکلات محاسبه شاخص کل بورس ویژگی ساختاری این فرمول به آن وارد است را امکان شاخص‌‌‍سازی تصنعی می‌دانند.یکی از دلایلی که در روزهای اخیر بسیاری از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه این بازار را مورد نقد قرار داده و شائبه شاخص‌سازی را مطرح می‌کنند نیز از همین مساله نشات گرفته است.برخی کارشناسان معتقدند به لحاظ فرمولی ممکن نیست که در شاخص دستکاری‌هایی رخ دهد و نمی‌توان هر روز با هدف شاخص‌سازی با این اعداد و ارقام بازی و سعی در تغییر عدد شاخص کرد برخی نیز معتقدند با مثبت کردن و یا منفی کردن برخی سهم‌های شاخص‌ساز به راحتی می‌توان تغییراتی را در شاخص کل اعمال کرد.

یکی از مواردی که برخی فعالان بر آن تاکید دارند نیز مشکل ساختاری است که در فرمول شاخص کل وجود دارد.در واقع این دسته از کارشناسان معتقدند که فرمول به سمت بالا چسبندگی دارد به این معنا که هنگامی که این فرمول رشد می‌کند به سرعت این رشد خودش را در عدد شاخص نشان می‌دهد ولی زمانی که افت شاخص صورت می‌گیرد ساختار فرمول به گونه‌ای است که افت کمتری را نشان می‌دهد.در حقیقت این مساله به این معنا است که اگر روزی تمامی سهم‌ها 5درصد منفی شوند طبیعی است که با اعمال حجم مبنا، شاخص کل 5درصدد افت را نشان دهد ولی در بدترین حالت شاهد آن هستیم که شاخص کل در نهایت 2تا3 درصد افت را نشان می‌دهد این مساله نشان از وجود یک باگ غیر عمد و یا شاید راهی برای تغییر هدفمند در شاخص دارد.برای بررسی این موضوع نظر کارشناسان را جویا شدیم:

رد شائبه دستکاری در شاخص

حمید بابایی کارشناس بازار سرمایه در خصوص ماهیت شاخص کل توضیح داد:«فرمول محاسبه شاخص کل بورس بر مبنای فرمول Laspeyres است که دو تعدیل در آن انجام شده است. تعدیل اول مربوط به سود نقدی شرکت‌ها و تعدیل دوم مربوط به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی است. فرمول Laspeyres در واقع نسبت ارزش بازار شرکت‌ها در لحظه کنونی نسبت به سال پایه محسوب می‌شود. هر دو تعدیل فوق بر مخرج فرمول Laspeyres اعمال می‌شود به طوری که افزایش سرمایه با افزایش متناسب مخرج کسر و در نتیجه با کاهش متناسب شاخص همراه بوده است در حالی که پرداخت سود نقدی با کاهش مخرج کسر و در نتیجه با افزایش شاخص همراه است.»

این کارشناس در مورد شائبه دستکاری شاخص اعلام کرد:«در مورد شائبه‌ای که در مورد دستکاری شاخص مطرح است دو نکته حائز اهمیت وجود دارد. از آنجا که پرداخت سود نقدی با افزایش شاخص همراه است می‌توان گفت که شاخص کل بورس یک شاخص بازده کل (Total Return Index) محسوب می‌شود بنابراین در بلند مدت طبیعی است که عملکرد شاخص به تناسب پرداخت‌های نقدی شرکت‌ها، بهتر از عملکرد قیمت تک تک نمادها عمل کند.از سوی دیگر در کوتاه مدت ممکن است این امر خیلی محسوس نباشد برای مثال اگر پرداخت سود نقدی سالانه را 20 درصد در نظر بگیریم به طور تقریبی در دو ماه اخیر سود برابر 3.3درصد بوده است.

بابایی ادامه داد:«مسئله دوم که احتمال دستکاری شاخص را کاهش می‌دهد عملکرد برخی نمادها طی مدت 7 شهریور تا به امروز در مقایسه با شاخص است. با توجه به اینکه فرمول Laspeyres یک فرمول وزنی است، عملکرد نمادهای شاخص‌سازی نظیر فولاد و فملی با عملکرد شاخص برابر است. از طرفی در گروه شیمیایی عملکرد بسیاری از نمادهای بزرگ بازار نظیر زاگرس، شپدیس، نوری، شفن، شاراک و غیره بهتر از شاخص بوده و حتی طی مدت مذکور نیز با رشد قیمت مواجه بوده‌اند. برخلاف اینکه تعداد نمادهای با عملکرد مثبت طی مدت مذکور در مقایسه با تعداد نمادهای بازار اندک است اما این نمادها وزن زیادی را در فرمول به خود اختصاص داده اند.

این کارشناس با اشاره به این مساله که توجه به یک موضوع خط بطلان بر شائبه دستکاری قیمت می‌کشد گفت:اگر مقایسه عملکرد شاخص با صندوق "شاخصی 30 شرکت فیروزه" را مدنظر قرار دهیم عملکرد این صندوق که در بردارنده 30 شرکت شاخص ساز بازار است طی مدت مذکور با عملکرد شاخص برابر بوده است.»

اثر عرضه‌های اولیه در تغییرات عدد شاخص

سجاد عادلی کارشناس بازار سرمایه نیز در خصوص شائبه مطرح شده در مورد شاخص‌سازی توضیح داد:«این مساله به تعریف شاخص کل برمی‌گردد. در شاخص کل شرکت‌های بزرگتر سهم بیشتری دارند و با توجه به اینکه سهام چند شرکت بزرگ پتروشیمی، فلزی و معدنی طی‌چند ماه اخیر به دلیل‌ رشد قیمت‌های جهانی، رشد قابل توجهی کرده و اثر بیشتری بر شاخص کل داشته است این مساله تا حدودی روشن‌سازی می‌شود. با این حساب شاخص هم‌وزن به شکل بهتری می‌تواند برای مقایسه پرتفوی افراد حقیقی به کار گرفته شود، چراکه یک فرد زمان خرید سهم معمولا توجه چندانی به اندازه شرکت و تاثیر آن بر شاخص کل ندارد با این حال شاخص هم‌وزن هم می‌تواند یک معیار سنجش کامل نباشد چرا که سهام مختلفی از فرابورس و بازار پایه هم در پرتفوی اکثر افراد وجود دارد که در شاخص‌ها تاثیری نخواهد داشت.»

عادلی ادامه داد:«به نظر می‌رسد مساله دستکاری در شاخص نمی‌تواند صحیح باشد. شاید بتوان گفت منظور از دستکاری در شاخص این است که از سهام بزرگ و شاخص ساز حمایت می‌شود اما دستکاری در شاخص بعید است اتفاق افتد، چراکه ما صندوق‌های شاخصی نیز در بازار سرمایه داریم که مبتنی بر دارایی‌های واقعی است و نه اعداد دستکاری شده. یعنی بازدهی صندوق‌های شاخصی به شاخص نزدیک است.»

این کارشناس با اشاره به عرضه‌های اولیه، این عرضه‌ها را در رشد شاخص موثر دانست و گفت:«یکی از موضوعاتی که باعث رشد شاخص کل می‌شود عرضه‌های اولیه است. شرکتی که عرضه اولیه می‌شود، از روز بعد از عرضه در شاخص‌ها اثرگذار است و این اثر تقریبا همیشه در جهت مثبت اتفاق افتاده است، اما در پرتفوی خیلی از افراد خرید سهامی که به تازگی عرضه اولیه شده به دلیل تقاضای بالا به مقدار زیاد امکان‌پذیر نیست.»

دستکاری شاخص بورس صحت دارد؟/ شاخص کل یا هم‌وزن؟

بسیاری از فعالان بازار سهام پس از هر رشد قابل توجه شاخص کل، همواره از بی‌تاثیر بودن سبز شدن تابلوها بر وضعیت پرتفوی خود سخن می‌گویند و اعتقاد دارند این اتفاق، در نتیجه دستکاری شاخص بورس رخ داده است.

به گزارش تجارت‌نیوز، کارشناسان و تحلیلگران بورسی هر از گاهی به موضوع دستکاری شاخص بورس می‌پردازند و تابلوهای بازار را تحت تاثیر این روند می‌دانند. سهامداران و فعالان بورسی نیز معتقدند دستکاری‌های دولت در روند طبیعی بازار باعث شده است تا پرتفوی آنها هیچ تاثیری از روند رو به رشد شاخص کل نپذیرد.

منظور از دستکاری بورس چیست؟

برخی از نوسهامداران و تازه‌واردان بازار سهام تصور نادرستی از دستکاری شاخص دارند. آنها فکر می‌کنند دولت می‌تواند با دست بردن در تابلوها اعداد و ارقام را به نحوی که می‌پسندد تغییر دهد. اما کارشناسان چنین امری را نادرست می‌دانند و مفهوم دستکاری در بورس را به گونه دیگری تعریف می‌کنند.

امیرمحمد گلوانی، کارشناس اقتصادی در همین زمینه به تجارت‌نیوز گفت: عده‌ای تصور می‌کنند که مثلا شاخص باید یک میلیون و ۵۶۰ هزار باشد ولی الان روی تابلو یک میلیون و ۵۴۰هزار ثبت شد. این تصور به کلی اشتباه است. چنین موضوعی امکان‌پذیر نیست.

وی ادامه داد: محاسبه شاخص فرمول مشخص و دقیقی دارد. ابدا نمی‌توان از این فرمول تخطی کرد. چرا که صندوق‌های شاخصی وجود دارد که به سرعت تلورانس بین خود و شاخص دستکاری شده را متوجه می‌شوند. از همین رو می‌توان به طور قطع گفت که دستکاری در اعداد، ارقام و فرمول‌ها وجود ندارد.

حمایت دولت از شرکت‌های شاخص‌ساز

گلوانی عنوان کرد: آنچه به عنوان دستکاری در بورس مطرح می‌شود به معنای حمایت دولت از شرکت‌های بزرگ و شاخص ساز در بازار است. به عبارتی با حمایت دولت از برخی شرکت‌هایی که وزن بالاتر و تاثیر بیشتری روی روند نوسانات شاخص دارند، دستکاری در بورس رقم می‌خورد.

این کارشناس اقتصادی در ادامه توضیح داد: مثلا بسیار پیش آمده که می‌بینیم بیش از ۶۰۰ شرکت بورسی منفی هستند اما شاخص کل مثبت است! این اتفاق می‌تواند به دلیل همان دخالت دولت در امر حمایت از تعداد محدودی از شرکت‌های با وزن بالای تاثیرگذاری روی شاخص کل باشد.

او افزود: از سوی دیگر، اگر قرار باشد شاخص کل حدود ۲۰ هزار واحد منفی بخورد در صورتی که از نمادهای بزرگ حمایت شود، این ۲۰ هزار واحد به دو هزار واحد تقلیل می‌یابد. به این فرآیند، دستکاری دولت در روند بازار یا نوسانات شاخص کل گفته می‌شود.

ابزارهای دقیق برای تحلیل درست چیست؟

گلوانی با اشاره به دقیق نبودن شاخص کل برای تحلیل وضعیت بورس به تجارت‌نیوز گفت: شاخص کل به هیچ عنوان معیار مناسبی برای تحلیل بازار نیست. به مشکلات محاسبه شاخص کل بورس دلیل اینکه وزن شرکت‌های مختلف در روند محاسبه شاخص کل با یکدیگر برابر نیست. می‌توان با تقویت تنها ۵۰ سهم بزرگ، شاخص را از منفی به مثبت تبدیل کرد.

این تحلیلگر اقتصادی افزود: به همین دلیل است که همواره به معیار قرار دادن شاخص هم‌وزن به جای شاخص‌کل برای چینش ترکیب پرتفوی سهامداران تاکید می‌‎شود.

او گفت: دلیل این نکته نیز برابر بودن وزن همه نمادها در روند محاسبه مشکلات محاسبه شاخص کل بورس شاخص ‌هم‌وزن است. علاوه بر اینکه به لحاظ فرمولی، امکان دستکاری در شاخص هم‌وزن وجود ندارد. دولت نمی‌تواند با تقویت تنها چند شرکت بزرگ، روند نوسانات شاخص هم‌وزن را مدیریت کند.

شاخص بورس ایران چطور اندازه‌گیری می‌شود؟ آیا به شاخص جدید نیاز داریم؟

آیا بورس ایران به یک شاخص جدید نیاز دارد؟

برای آنکه بفهمیم هر روز در بازار بورس چه می‌گذرد، می‌توانیم نگاهی به شاخص‌های مختلف این بازار بیندازیم. یعنی همان اعداد و ارقامی که قرار است آیینه‌ی تمام‌نمای وضعیت بازار باشند. اما آیا واقعا شاخص می‌تواند وضعیت بازار را با دقت و وضوح منعکس کند؟ این دقیقا همان مسئله‌ای است که منتقدان روی آن بحث می‌کنند. آن‌ها معتقدند که شاخص کل بورس ایران نمی‌تواند دقیقا گویای وقایعی باشد که در روز اتفاق افتاده است. برای اینکه بدانیم آیا واقعا این انتقاد به‌جاست یا نه، در این مقاله از اخبار بورس نگاهی به نحوه محاسبه شاخص بورس ایران می‌اندازیم تا ببینیم که چرا بحث یک شاخص جدید مطرح شد. هم‌چنین پس از معرفی کوتاهی از انواع شاخص بورس در ایران به مقایسه آن‌ها با شاخص بورس‌های جهان خواهیم پرداخت.

فهرست مطالب

انواع شاخص بورس بازار ایران

شاخص بورس یا نماگر معیاری است که می‌تواند میزان رشد یا ریزش بورس را به ما نشان بدهد. مثلا اگر در یک روز از افت شاخص صحبت به میان می‌آید، به آن معناست که در آن روز، معاملات بازار در جهتی پیش رفته‌اند که شاهد ریزش بازار بوده‌ایم. در بورس ایران چند شاخص مختلف وجود دارد که به شرح زیر هستند:

شاخص قیمت یا TEPIX

در این شاخص تنها تغییر قیمت‌ها را بررسی می‌کنیم و سود تقسیمی شرکت‌ها را در محاسبات لحاظ نمی‌کنیم. در اینجا با وزن شرکت‌ها سروکار داریم و شرکت‌هایی که وزن بیشتری دارند در شاخص بیشتر اثر می‌گذارند. برای محاسبه‌ی این شاخص، ارزش جاری بازار سهام را بر ارزش جاری آن در یک تاریخ مبدا تقسیم می‌کنند و نتیجه را در عدد ۱۰۰ ضرب می‌کنند.

این مسئله را هم در نظر بگیرید که اگر سهامی برای مدتی معامله نشوند، آخرین قیمت آن‌ها در شاخص لحاظ می‌شود. موارد زیر باعث می‌شوند که تعدیل‌هایی در این شاخص صورت بگیرد:

• افزایش سرمایه از محل آورده نقدی
• افزایش و کاهش تعداد شرکت‌های شاخص
• تجزیه و یا ادغام شرکت‌ها

شاخص قیمت هم‌وزن

همان شاخص قیمت است که در آن دیگر وزن شرکت‌ها اهمیتی ندارد و تمام آن‌ها با وزنی یکسان بررسی می‌شوند. از جمله کاربردهای این شاخص این است که آن را در مقایسه با شاخص کل می‌سنجند. به عنوان مثال اگر شاخص هم‌وزن عملکردی مثبت‌تر از شاخص کل داشته باشد، نشان از آن دارد که توجه به سمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر معطوف بوده است. یعنی همان شرکت‌هایی که در شاخص کل اثرگذاری کمتری داشته‌اند. یا وقتی شاخص کل صعودی است و شاخص هم‌وزن روندی نزولی دارد نشان می‌دهد که بازار به طور کلی وضعیتی نزولی دارد و فقط چند سهم مهم و به اصطلاح شاخص‌ساز هستند که با رشد قیمت مواجه شده‌اند.

شاخص کل یا TEDPIX

این شاخص که از آن با نام شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) یاد می‌شود، همان شاخص معروفی است که در اخبار و رسانه‌ها از آن صحبت می‌کنند. این شاخص تنها به بازده و سطح عمومی قیمت شرکت‌های بورسی توجه دارد. هرچه ارزش بازار یک شرکت بیشتر و به طور کلی شرکت بزرگ‌تر باشد، اثرگذاری بیشتری بر روی شاخص خواهد داشت. در این شاخص با قیمت و سوددهی سهام کار داریم. یعنی مطالعه‌ی این شاخص نشان می‌دهد که میزان قیمت‌ها و سوددهی‌ها چقدر تغییر کرده است.

شاخص کل هم‌وزن

تفاوت این شاخص با شاخص کل، در این است که دیگر اندازه‌ی شرکت‌ها باعث نمی‌شود که سهام شرکت‌های بزرگ اثرگذاری بیشتری بر شاخص داشته باشند. یعنی در این شاخص تمام شرکت‌ها وزن یکسانی دارند. به بیان دیگر شاخص کل هم‌وزن وضعیت کلی بازار را بیان می‌کند؛ بدون آنکه به ارزش بازار شرکت‌ها توجه داشته باشد.

شاخص بازده نقدی یا TEDIX

این شاخص به بازده می‌پردازد و تغییرات سود نقدی شرکت‌ها را به نمایش می‌گذارد. مثلا زمانی که شاخص کاهش پیدا می‌کند می‌فهمیم که میانگین سود نقدی تقسیمی میان سهام‌داران کمتر شده است.

شاخص سهام آزاد شناور یا TEFIX

این شاخص به میزان سهامی اشاره دارد که دارندگان آن قصد ندارند که آن سهام را برای طولانی‌مدت نگه دارند و هر لحظه آماده‌ی فروش و عرضه‌ی آن هستند. یعنی سهام شناور میزان سهامی است که در اختیار سهام‌داران حقیقی قرار گرفته است. این شاخص هم به نوعی با شاخص کل مشابه است و فقط در محاسبه‌ی آن به سهام شناور آزاد شرکت‌ها توجه می‌شود.

شاخص بازار اول و بازار دوم

این دو شاخص هم تغییرات قیمتی سهام شرکت‌های حاضر در بازار اول و دوم را نشان می‌دهد.

فرمول محاسبه شاخص کل بورس

محاسبه شاخص کل از طریق فرمول زیر انجام می‌شود:

در این فرمول متغیرها به شرح زیر هستند:

• P_it= قیمت سهام شرکت i در زمان t
• Q_it= تعداد سهام شرکت i در زمان t
• RD_t= پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t

در این شاخص تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس حضور دارند و وزن آن‌ها هم مطابق شاخص TEPIX در نظر گرفته می‌شود. اما آنچه باعث تفاوت این شاخص با شاخص قیمت می‌شود، روشی است که برای تعدیل آن‌ها به کار گرفته می‌شود. برای این شاخص یک عدد پایه به تاریخ اول فروردین ۱۳۷۷ در نظر گرفته شده است که برابر است با ۱۶۵۳.۰۸. همان تعدیل‌هایی که بالاتر برای شاخص قیمت گفتیم، این‌جا هم کاربرد دارند و البته سود نقدی نیز در صورت پرداخت، در تعدیل شاخص لحاظ می‌شود. تعدیل پایه‌ این شاخص مطابق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

که در آن متغیرها به این شکل تعریف می‌شوند:

• RD_t+۱= پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t+۱ بعد از تعدیل
• RD_t= پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t قبل از تعدیل
• P_it= قیمت سهام شرکت i در زمان t
• Q_it= تعداد سهام شرکت i در زمان t
• DPS_it+۱= سود نقدی پرداختی شرکتی i در زمان t+۱
• D_t+۱= پایه شاخص کل قیمت در زمان t+۱ بعد از تعدیل
• D_t= پایه شاخص کل قیمت در زمان t قبل از تعدیل

مسئله‌ای که وجود دارد این است که سودهای نقدی که در سال‌های گذشته پرداخت شده است، هم‌چنان در این شاخص وجود دارد. پس با تغییرات قیمت کنونی هم‌خوانی ندارد و به همین دلیل است که شاخص‌های دیگری فراهم شده است که می‌توان به آن‌ها استناد کرد.

معایب شاخص کل

مسئله‌ای که باعث می‌شود شاخص کل کارایی واقعی نداشته باشد و نتواند به خوبی منعکس‌کننده‌ی واقعیت بازار باشد، به اهمیت سهام شاخص‌ساز مربوط است. سهام شاخص‌ساز همان سهام با ارزش بازار بالا هستند که تغییرات‌شان بیشتر از هر سهم دیگری روی شاخص اثر می‌گذارد. این یکی از مواردی است که به عنوان معایب شاخص از آن یاد می‌شود.

مسئله‌ی دیگری که منتقدان به آن اشاره می‌کنند، این است که شاخص کل بورس و فرابورس جداست. طبیعی است که شاخص کل بورس، بازتابی از فرابورس ارائه نکند.

اتفاق دیگری که می‌تواند شاخص کل را از واقعیت دور کند، به عرضه اولیه مربوط است. زمانی که عرضه اولیه‌ها برای نخستین بار معامله می‌شوند، به دلیل تقاضای بالا، روی شاخص اثر می‌گذارند و باعث افزایش آن می‌شوند. اما از سمت دیگر به هر کد بورسی مقدار سهام زیاد نمی‌رسد. پس باز هم شاهد مغایرت میان شاخص و پرتفوی سهام‌داران خواهیم بود که یکی دیگر از مشکلات شاخص کل را نشان می‌دهد.

درست است که شاخص‌های دیگری هم در بورس منتشر می‌شود. اما توجه عمده به شاخص کل است و همین مسئله عاملی است که موجب شد بحث معرفی یک شاخص جدید در بورس ایران پیش کشیده شود.

بررسی شاخص کل در سایت TSETMC

بیایید سری به سایت TSERMC بزنیم و ببینیم که چطور می‌شود از طریق این پایگاه به مقادیر شاخص دست پیدا کرد. در صفحه‌ی اصلی TSETMC می‌توانید آمار مربوط به انواع شاخص را ببینید.

هم‌چنین در قسمت‌های دیگر سایت، می‌توانید ببینید که بیشترین تاثیرگذاران در شاخص کدام سهام هستند. این موارد بخشی از دانش تابلوخوانی در بازار بورس به شمار می‌روند.

چرا شاخص بورس صعودی است ولی سبد من منفی است؟

یکی از مواردی که به خصوص در روزهای منفی بازار بسیار با آن مواجه می‌شویم، واکنش سهام‌داران پس از شنیدن اخبار مربوط به شاخص است. شما به عنوان یک سهام‌دار می‌بینید که شاخص کل صعودی است ولی سبد شما در آن روز بازدهی منفی داشته است. دلیلش را بالاتر در لابلای توضیحات مربوط به شاخص بازار بورس ایران بیان کردیم. تغییرات شاخص کل به تغییرات شرکت‌هایی با ارزش بازار بالا بستگی دارد. حال آنکه ممکن است سهام پرتفوی شما، ارزش بازار بالایی نداشته باشند. طبیعی است که در چنین حالتی نباید انتظار بازده مثبت را از سبد خود داشته باشید.

اگر به صفحه‌ی هر یک از سهام مراجعه کنیم، می‌بینید که در زیرمنوی آمارها، می‌توانید در کادر مربوط به ارزش شرکت، علاوه بر مشاهده‌ی ارزش آن، رتبه‌ی ارزش شرکت را هم بر اساس معاملات آخرین روز ببیند. پس می‌توانید سهام پرتفوی خود را نیز به همین روش بررسی کنید و ببینید که رتبه ارزش آن‌ها چند است. این کار به شما کمک می‌کند بفهمید چرا وقتی که شاخص مثبت است، هم‌چنان سهام شما منفی است. اگر رتبه‌ی سهام شما پایین باشد، به آن معناست که اثر کمتری بر شاخص دارد.

همین مسئله است که باعث شد آقای عشقی در صبحت‌های خود، از احتمال جایگزینی یک شاخص جدید در بورس ایران به جای شاخص کل خبر دهد. شاخصی که دیگر نه دستکاری را در ذهن تداعی کند و نه به عقیده‌ی معامله‌گران، ناکارآمد باشد.

مقایسه شاخص کل بورس ایران با شاخص‌های برتر جهان

برای شروع مقایسه، ابتدا نگاهی به شاخص داوجونز می‌اندازیم که مشکل شاخص کل را با حذف سهام شرکت‌های بزرگی مثل آمازون و فیس‌بوک برطرف کرده است. این شاخص عملکرد سهام ۳۰ شرکت بزرگ آمریکایی را اندازه‌گیری می‌کند و به دلیل حذف سهامی با وزن بالا، مشکلی مانند شاخص کل بورس ایران ندارد.

شاخص بعدی S&P 500 نام دارد که یکی از مطرح‌ترین شاخص‌های بورس در دنیا به حساب می‌آید. فهرست سهامی که در محاسبه‌ی این شاخص دخیل هستند، ثابت نیستند و بنا به نظر یک کمیته‌ی اجرایی تغییر می‌کنند. در این شاخص معیارهای مختلفی نظیر ارزش بازار، تعداد سهام شناور، نقدینگی، صورت مالی شرکت‌ها و البته سوابق شرکت در نظر گرفته می‌شود. هم‌چنین می‌توان این شاخص را مستقیما خریداری کرد. یعنی می‌شود به آن به دید یک سهم نگاه کرد و بخشی از مبلغ سرمایه‌گذاری را به آن اختصاص داد. چیزی که در بازار ایران خلا آن حس می‌شود.

و شاخص مهم دیگری که در مقایسه با شاخص بورس ایران باید آن را بررسی کنیم، شاخص نزدک است. این شاخص هم بر اساس میانگین وزنی محاسبه می‌شود. مزیت و تفاوت این شاخص با شاخص کل ایران این است که در اینجا سه سطح متفاوت داریم. در سطح اول شاخص شرکت‌های کوچک‌ بررسی می‌شود. سطح دوم، مربوط به شاخص بازار جهانی است که عملا سخت‌گیرانه‌تر از سطح قبلی است. در نهایت بزرگ‌ترین بخش این شاخص، مربوط به بازارهای بین‌المللی غیرمالی است که در سطح منتخب جهانی بررسی می‌شوند. همین سطح‌بندی‌ها عملکرد شاخص را واضح‌تر نشان می‌دهد.

الگوبرداری از شاخص های جهانی برای شاخص جدید بورس ایران

برمی‌گردیم به همان شاخص داوجونز و پیشنهادی را بررسی می‌کنیم که یکی از کارشناسان بازار سرمایه در این خصوص ارائه کرده است. یکی از راهکارهای مطلوب برای معرفی و ایجاد یک شاخص جدید برای بورس ایران از دید شایان کرمی، این است که از شاخص داوجونز الگوبرداری کنیم. یعنی سهام شرکت‌هایی را که اکنون می‌توانند اثر زیادی بر بازار بگذارند حذف کنیم تا دیگر شاهد این ناهم‌خوانی میان وضعیت بازار و سبد سهام سرمایه‌گذاران نباشیم.

حالا فرض کنید که در شاخص داوجونز هم تغییرات سهام شرکت فیس بوک لحاظ می‌شد. در آن صورت می‌شد دید که شاخص می‌تواند نوسان‌های معنادار و جهت‌داری داشته باشد که تنها منعکس‌کننده‌ی بخشی از رفتار بازار است. در ایران هم وضعیت شاخص کل و سهام شاخص‌ساز به همین شکل است. شاخص کل را بدون سهامی مثل فولاد، فارس یا فملی در نظر بگیرید. در آن صورت چه اتفاقی می‌افتد؟‌ در این شرایط دیگر می‌توان به این امر امیدوار شد که شاخص واقعی‌تر خواهد بود.

کرمی روشی دیگر را مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد که می‌توان یک شاخص جدید برای بورس تعریف کرد و در آن مشخص کرد که هر شرکت چه وزنی دارد و چقدر می‌تواند روی شاخص اثر بگذارد. این‌طور شخص می‌تواند بفهمد که شرکت‌هایی با وزن X می‌توانند چه میزان بر شاخص اثرگذار باشند.

در مورد راهکار دیگر هم باید به سراغ ضریب بتا رفت. این ضریب به ما کمک می‌کند بفهمیم که سهم نسبت به تغییرات بازار چقدر واکنش نشان می‌دهد. به این ترتیب می‌شود ضریب بتا را برای سهام مختلف تفسیر کرد. یعنی وقتی ضریب بتا منفی است، می‌توان فهمید که با بالا رفتن بازار، سهام مذکور ممکن است روند رو به پایینی را تجربه کنند و بالعکس.

جمع بندی

بحث ایجاد یک شاخص جدید برای بورس ایران زمانی مطرح شد که انتقادات به نحوه محاسبه فرمول شاخص کل بالا گرفت. آقای عشقی رئیس سازمان بورس هم با توجه به این مسائل توضیح داد که احتمال دارد شاخصی جدید را جایگزین شاخص فعلی کند. البته کارشناسان با این امر چندان موافق نیستند و معتقدند بهترین کار آن است که از بازارهای بزرگ دنیا درس بگیریم و بر اساس آن‌ها شاخص را اصلاح کنیم. با مقایسه شاخص کل بورس ایران و بازارهای جهان می‌توان به ایرادات شاخص فعلی پی برد و به دنبال راهی برای برطرف کردن آن‌ها بود.

سوالات متداول با پاسخ کوتاه

شاخصی است که بر اساس بازده نقدی و قیمت سهام محاسبه می‌شود و در آن شرکت‌های بزرگ بیشترین تاثیر را در محاسبات دارند. این همان شاخصی است که در اخبار و رسانه‌ها به آن استناد می‌شود.

مشکلات شاخص از جایی آغاز می‌شود که این نماگر، نمی‌تواند معیار خوبی برای سنجش وضعیت کلی بازار باشد. چرا که سهامی با ارزش بازار بالاتر می‌توانند به راحتی شاخص را جابجا کنند. در حالی که پرتفوی افرادی که سهام کوچک را خریده‌اند ممکن است روندی متفاوت با شاخص کل داشته باشند.

در بورس ایران شاخص‌های دیگری هم هستند که به صورت هم‌وزن محاسبه می‌شوند و می‌توان به آن‌ها هم استناد کرد. هم‌چنین با الگوبرداری از شاخص‌های جهانی مثل داوجونز، می‌توان سهام با وزن بالا را از شاخص حذف کرد که دیگر جهت‌گیری‌های شاخص به منزله‌ی دستکاری تلقی نشود.

هنوز مشخص نیست و فعلا در این مورد اطلاعاتی ارائه نشده است.

کارشناسان معتقدند که مشکل فعلی بورس شاخص جدید نیست. چه بسا معرفی یک شاخص جدید، بیشتر باعث ترس و وحشت سهام‌داران شود و ریزش‌ها را به شکلی نشان دهد که تاکنون اتفاق نمی‌افتاد.