صکوک وکالت، ابزار مالی نوین در تأمین مالی مسکن
بخش مسکن بهعنوان موتور محرک اقتصاد بهشمار میرود و بیش از 120 صنعت بهطور مستقیم و غیرمستقیم با آن در ارتباط است. بنابراین، عدم سیاستگذاری صحیح در تأمین مالی بخش مسکن و درنظرنگرفتن توازن و تناسب در شیوه تأمین مالی در این بخش میتواند باعث بروز بحران مالی و بهدنبال آن بحران اقتصادی و اجتماعی شود. بههمیندلیل، تأمین مالی بخش مسکن، همواره و مخصوصاً در شرایط موجود اقتصادی و تنگناهای اعتباری داخلی و بینالمللی، یکی از دغدغههای اصلی نهادهای سیاستگذار و اجرایی کشور و شرکتهای مسکنساز بوده است. در کشور ما بهدلیل توسعهنیافتگی بازار سرمایه و و ازطرفی تعامل نهچندان مناسب بخشهای مختلف اقتصادی با یکدیگر، بازارهای مالی مسکن هنوز بسیار ضعیف و سنتی بوده و غالباً توسط بانکهای دولتی و آنهم اختصاصاً توسط بانک مسکن، تأمین مالی و تجهیز میشود. این پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانهای و براساس روش تحلیلی - توصیفی، بهدنبال تبیین این است که ازنظر فقهی، اقتصادی، مالی و ریسک، امکان طراحی و انتشار اوراق وکالت بهعنوان یک ابزار نوین مالی اسلامی در بازار سرمایه ایران ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) وجو دارد. یافتههای تحقیق نشان میدهد اوراق وکالت طبق مهمترین معیارهای اقتصاد خرد شامل تطابق با اهداف و انگیزههای مشتریان، تناسب با روحیات و سلایق سرمایهگذران، میزان نقدشوندگی اوراق و درجه کارایی؛ همچنین ازجهت مهمترین معیارهای اقتصاد کلان شامل اثرگذاری بر رشد و توسعه اقتصادی، عدالت توزیعی و قابلیت برای اجرای سیاستهای پولی و مالی، میتواند بهعنوان ابزار مالی مناسب ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) در بازار سرمایه کشور، جهت تأمین مالی بخش مسکن بهکار گرفته شود.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Sukook Vekala, a New Financial Instrument in Housing Financing
نویسندگان [English]
- Hussein Shirmardi abbas abad 1
- Mohammad Fatanat Fard 2
1 Corresponding author: PhD candidate of financial management, Imam Sadegh (AS) University, Tehran, Iran
The housing sector is the driving force of economy, where more than 120 industries are directly and indirectly involved. Hence, lack of proper policymaking in the financing of the housing sector, and lack of balance in supporting this sector can lead to a financial crisis, and consequently, to an economic and social crisis. For this reason, financing of the housing sector has always been a main concern of the country's political and administrative institutions and housing companies, especially in the current economic conditions and internal and international credit crunch. Due to the underdevelopment of the capital market in Iran, and the inconvenient interaction between different economic institutions, financial support of housing markets are still traditional and very feeble, generally financed and equipped by state-owned banks, especially by Bank Maskan. Using library analytical-descriptive methods, this study is intended to explain that, in terms of jurisprudence, economics, finance and risks, it is possible to design and publish Vekalat bonds as a new Islamic financial instrument in the Iranian capital market. The results demonstrated that, according to the most important criteria of microeconomics, Vekalat bonds include acquiescence with customer objectives and motives, relevance to the attitudes and tastes of investors, liquidity and efficiency. Furthermore, in terms of the most important macroeconomic criteria, including impact on economic growth and development, distributive justice and the ability to make monetary and financial policies, it can be used as an appropriate financial instrument in the country's capital market to finance the housing sector.
کلیدواژهها [English]
- housing financing
- Islamic financial instruments
- Sukook (Islamic bonds)
- Sukook Vekalat
مراجع
بنیهاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1378)، توضیح المسائل مراجع عظام، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به مدرسین حوزة علمیة قم.
زهتابیان، مصطفی (1388)، طراحی صکوک مضاربه برای شر کتهای بازرگانی، تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع).
سازمان بورس و اوراق بهادار، دستورالعمل فعالیت نهادهای ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) واسط، مصوب 11/5/1389 شورای عالی بورس و اوراق بهادار
سروش، ابوذر و کاوند، مجتبی (1390)، راهکارهای پوشش ریسک اوراق رهنی، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، ش 16: 145 ـ 117.
شیرمردی، حسین (1390)، شناسایی،معرفی، طبقهبندی و مدیریت ریسکهای صکوک مضاربه باتأکیدبر فقه امامیه، تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع).
عربی، سیدهادی و معارفی، محسن (1389)، بررسی مسائل گذار به ابزار غیرمستقیم پولی در کشورهای اسلامی (بررسی فقهی ـ اقتصادی)، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، ش 13: 101 ـ 73.
فدایی واحد، میثم و صفایی، محمد (1390)، صکوک وکالت، ابزاری برای تأمین مالی با رویکرد کاهش ریسک، چهارمین کنفرانس بینالمللی توسعه نظام تأمین مالی در ایران، مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف.
موسویان، سیدعباس و حدادی، جواد (1392)، تأمین مالی پروژهمحور بهوسیله صکوک استصناع در بخش مسکن، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال سیزدهم، ش 50: 100 ـ 79.
موسویان، سیدعباس و همکاران (1391)، اوراق بهادار (صکوک) وکالت؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی صنعت پتروشیمی، اقتصاد اسلامی، ش 47: 103 ـ 130.
موسویان، سیدعباس و شیرمردی، حسین (1390)، شناسایی، طبقهبندی و اولویتبندی ریسکهای اوراق بهادار مضاربه باتأکیدبر فقه امامیه با رویکرد مدلسازی تصمیمگیری چندمعیاره، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، ش 5.
موسویان، سیدعباس (1389)، اوراق سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی پروژههای بالادستی بخش مسکن، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش 39: 116 ـ 89.
میثمی، حسین و ندری، کامران (1394)، عملیات بازار باز با اوراق بهادار دولت و بانک مرکزی، فصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، ش 9، 154 ـ 119.ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)
آسیبشناسی چالش های تامین مالی اسلامی با تاکید بر اوراق صکوک
یکی از مهمترین نهاده هاي تولید، سرمایه است که به صورت هاي مختلفی از جمله نیروي کار، وجوه نقد و وسائل فیزیکی ظاهر می شود، که براي فرآهم کردن آن حالتهاي مختلفی وجود دارد که یکی از آنها تامین مالی است. بهترین مزایاي تامین مالی حذف واسطه گري مالی است، یعنی اوراق بدهی قابل فروش مستقیم به دست خریداران می رسد. تامین مالی روشهاي زیادي دارد که از مهمترین آنها می توان به تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی اشاره کرد. اولین روشی که براي تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی مورد استفاده قرارگرفت اوراق قرضه بود. اوراق قرضه براساس بهره ثابت منتشر می شود که در اسلام بهره ثابت به منزله رباست و منع شده و همچنین مشکل ورشکستگی بنگاه در این روش هم براي صادر کننده و خریدار وجود دارد. بنابراین بایستی به دنبال جایگزین مناسب براي آن بود. محققین اسلامی صکوك را بعنوان ابزار مناسبی براي جایگزینی اوراق قرضه معرفی کردند که در این تحقیق مورد بحث واقع می شود. و چالش های پیش روی آن ذکر شده است. با اینکه برای حل مشکل نقدینگی بانک های اسلامی تاکنون کوشش های موفقیت آمیز متعددی در سطح بین المللی انجام گرفته، هنوز راه بسیار طولانی برای حل مشکل مدیریت نقدینگی در بانک های اسلامی وجود دارد. با تقویت همکاری میان کشورهای اسلامی ، در زمینه حمایت از بانکداری اسلامی می توان به حل این مشکل کمک نمود. این مهم با استفاده از تهاده های مالی موجود مانند نهاد های مالی بین المللی اسلامی، تسهیل و تسریع می شود. اوراق صکوک از نظر اقتصادی کارا هستند ، زیرا اولا صکوک می تواند ابزاری کارا برای کنترل نقدینگی باشد. بانک مرکزی می تواند در عملیات بازار باز به خرید و فروش اوراق صکوک منتشر شده دولت بپردازد. به نظر می رسد این کار مناسب تر از انتشار اوراق مشارکت باشد، زیرا صکوک هم مانند اوراق مشارکت نیست که نقدشوندگی بالایی داشته باشد. و به این دلیل ابزار کاراتری برای کنترل نقدینگی است.
کلمات کلیدی: مالی جهانی, انتشار, اسلام, صکوک, واسطه گري مالی, اوراق بدهی, اوراق قرضه, بانکداری اسلامی
کتابی برای معرفی اصلیترین و پركاربردترین ابزارهای مالی اسلامی
كتاب «مقدمهای بر مالی اسلامی» به منظور معرفی مالی اسلامی به ویژه معرفی اصلیترین و پركاربردترین ابزارهای مالی اسلامی به دانشجویان و عموم علاقهمندان در ده فصل تدوین شده است.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در فصل اول این کتاب كلیات نظام اسلامی معرفی شده است. در این فصل خواننده با نظام مالی اسلامی و تفاوت آن با نظام مالی متعارف و نیز اركان اصلی این نظام و هدف اساسی آن آشنا می شود.
در فصل دوم، اصول محوری حاكم بر نظام مالی اسلامی تشریح شده است. در این فصل، اصول محوری حاكم بر نظام متعارف و نظام مالی اسلامی با یكدیگر مقایسه شده و مدارك و مستندات فقها در تدوین اصول محوری حاكم بر نظام مالی اسلامی معرفی شده است. همچنین در ادامه فصل به منظور تكمیل اصول حاكم بر نظام مالی اسلامی راههای فرار از اصول حاكم بر نظام مالی اسلامی (حیل شرعی) تبیین شده است.
همچنین در فصل سوم تا هفتم كتاب، صكوك، انواع آن و مدیریت ریسك صكوك معرفی شده است. در فصل سوم، خواننده پس از آشنایی با صكوك، انواع و ویژگیهای آن با چگونگی پیدایش صكوك و سیر تاریخی این ابزارها، ساختار و عناصر اصلی صكوك، وضعیت انتشار صكوك در سطح داخلی و بینالمللی و سرانجام بررسی دلایل پیدایش صكوك آشنا میشود.
فصل هشتم نیز به تشریح چگونگی نظارت شرعی بر بازارهای مالی اسلامی و معرفی مهمترین موسسات نظارتگر شرعی اختصاص یافته است. در فصل نهم نیز ابزارهای مشتقه معرفی و مشتقات این ابزارها تحلیل شده و درنهایت در فصل دهم بیمه و تكافل و تفاوت ها و وجوه تمایز آن ها تبیین شده و اهداف و آثار تكافل تشریح شده است.
در بخش «سخن ناشر» این کتاب میخوانیم: «فلسفه وجودی دانشگاه امام صادق (ع) که از سوی ریاست فقید دانشگاه به کرات مورد توجه قرار گرفته، تربیت نیروی انسانی متعهد، با تقوا و کارآمد در عرصه عمل و نظر است تا از این طریق دانشگاه بتواند نقش اساسی خود را در سطح راهبردی به انجام رساند. از این حیث «تربیت» را میتوان مقولهای محوری یاد نمود که وظایف و کار ویژههای دانشگاه، در چارچوب آن معنا مییابد؛ زیرا که «علم» بدون تزکیه بیش از آنکه ابزاری در مسیر تعالی و اصلاح امور جامعه باشد، عاملی مشکلساز خواهد بود که سازمان و هویت جامعه را متأثر و دگرگون میسازد. از سوی دیگر سیاستها» تابع اصول و مبادی علمی هستند و نمیتوان منکر این تجربه تاریخی شد که استواری و کارآمدی سیاستها در گرو انجام پژوهشهای علمی و بهرهمندی از نتایج آنهاست. از این منظر پیشگامان عرصه علم و پژوهش، راهبران اصلی جریانهای فکری و اجرایی به حساب میآیند و نمیتوان آینده درخشانی را بدون تواناییهای علمی - پژوهشی رقم زد و سخن از مرجعیت علمی در واقع پاسخگویی به این نیاز بنیادین است.
دانشگاه امام صادق (ع)، در واقع یک الگوی عملی برای تحقق ایده دانشگاه اسلامی در شرایط جهان معاصر است. الگویی که هم اکنون ثمرات نیکوی آن در فضای ملی و بینالمللی، قابل مشاهده است. طبعا آنچه حاصل آمده محصول نیت خالصانه و جهاد علمی مستمر مجموعه بنیانگذاران و دانشآموختگان این نهاد است.»
در «مقدمه» این کتاب نیز آمده است: «توسعه روزافزون ابزارها و بازارهای مالی در سده اخیر و تقابل صريح آن با آموزه های اسلامی در زمینه حرمت رہا، غرر، قمار و. در کنار مسئله پیشرفت در جوامع اسلامی و نیازمندی های شدید این فرایند به تأمین مالی، سبب پیشنهاد و گسترش مالی اسلامی شده است. شروع این حرکت که بلاشک مدیون علامه شهید آیت الله سید محمدباقر صدر و ارائه الگوی بانکداری بدون ربا است در خلال دهه های اخیر شیوع نظری و عملی بیشتری یافته و به عنوان روشی موثر و کارا در تأمین مالی مسلمانان حتی در کشورهای غربی نیز مورد استقبال قرار گرفته است.»
در فصل اول این کتاب تحت عنوان «کلیات نظام مالی اسلامی» مقدمهای با این شرح آمده است: «نظام مالی به منظور تسهیل رابطه میان پس انداز کنندگان و سرمایهگذاران ایجاد شده است. این نظام، امکانات لازم برای انتقال پس انداز اشخاص حقیقی و حقوقی به سایر اشخاصی که فرصتهای سرمایهگذاری مولد را در اختیار دارند و نیازمند منابع مالی هستند را فراهم میکند بر این اساس، مهمترین کارکرد نظام مالی، تخصیص بهینه منابع مالی به نیازمندیهای وجوه مالی و فرصتهای سرمایهگذاری مولد میباشد. در ادبیات مالی اسلامی، فلسفه نظام مالی اسلامی، ارائه اصولی است که گردش وجوه بر اساس موازین اسلامی صورت پذیرد. به عبارت بهتر، در این نظام، مکانیزم تخصیص بهینه منابع مالی با هدف بهبود تسهیم ثروت، افزایش بهرهوری سرمایه موجود در جامعه، جلوگیری از احتکار منابع سرمایهای، کاهش فاصله طبقاتی، افزایش اشتغال، کمک به اقشار نیازمند و . بر اساس اصول و معیارهای شرعی اسلام شکل گرفته و تعریف شده است.
«در تعریف اسلامی نظام مالی، این نظام شبکهای از ابزارهای مالی، بازارهای مالی و نهادهای مالی اسلامی است که در چارچوب اصول و معیارهای اسلامی وظیفه انتقال وجوه مازاد از پسانداز کنندگان به متقاضیان وجوه مالی را به عهده دارد. بنابراین میتوان گفت هدف هر نظام مالی آن است که وجوه را از واحدهای دارای مازاد جذب نماید و آن وجوه را به واحدهای دارای کسری انتقال دهد که در نظام مالی اسلامی، این هدف بر اساس اصول، معیارها و آموزه های شریعت انجام میشود، در این فصل نظام مالی اسلامی تعریف و ارکان این نام معرفی میگردند.»
کتاب «مقدمهای بر مالی اسلامی» که توسط مهدی طغیانی و ندا جمشیدی تالیف شده از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) در 280 صفحه و با قیمت 36500تومان روانه بازار نشر شده است.
ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)
021-88536880 (512)
با ما تماس بگیرید
- دورههای آموزشی
- سنجش آنلاین سواد مالی
- آموزش سواد مالی
- راهنمای ثبت نام
- برگزاری آزمون
- دریافت گواهینامه
- سؤالات متداول
- تماس با ما
- شبکههای اجتماعی
- درخواست همکاری
بازار مالی - اسلامی
در این مطلب، بازار متعارف و بازار اسلامی توضیح داده میشود و در ادامه انواع ابزارهای مالی اسلامی نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
۲ نوع بازار سرمایه در کشورهای مختلف وجود دارد:
- بازار متعارف ( Conventional Market )
- بازار اسلامی ( Islamic Market )
بازار متعارف مثل بازارهای معمول دنیاست در حالی که بازار اسلامی که در ایران، سودان، مالزی و برخی دیگر از کشورها وجود دارد به این شکل است که در صورتی که نهاد، شرکت و یا صندوقی با موضوع فعالیت جدید بخواهد تشکیل شود، نهاد ناظر توسط کمیتۀ فقهی یا شورای فقهی، اسلامی بودن یا نبودن آنها را مورد بررسی قرار میدهد.
در بازار اسلامی، اوراق مالی اسلامی معامله میشود که به آنها صکوک نیز گفته میشود. در کسب و کارها طبق شریعت اسلام، افراد با یکدیگر مشارکت میکنند. به این نوع عقد، عقد مشارکتی گفته میشود و جزء عقود اسلامی است. عقد مشارکتی به این معناست که اگر افراد با یکدیگر وارد کسب و کار شوند و یک طرف هزینه را متقبل کرده و طرف دیگر مسئولیت انجام کار را بر عهده گیرد، در صورتی که سود یا زیانی در نتیجۀ این عقد حاصل شود، هر دو طرف در سود و زیان ایجاد شده شریک هستند.
انواع ابزارهای مالی اسلامی
ابزارهای غیرانتفاعی: ابزارهایی هستند که در پی استفاه از آن افراد به دنبال کسب سود نیستند.
- اوراق وقف: یکی از ابزارهای مالی اسلامی است که شخص با خریداری آنها در عامالمنفعۀ بزرگی شرکت میکند که هیچ سودی از این مشارکت خود دریافت نمیکند و علاوه بر این تمام مالی که در این مشارکت به وجود آورده را وقف کار خیر و ثواب میکند.
- اوراق قرضالحسنه: اوراق قرضالحسنه اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر میشود و به موجب آن ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها به دارندگان اوراق، بدهکار است و باید در سررسید به آنان بپردازند.
ابزارهای انتفاعی: ابزارهایی که در پی استفاده از آن افراد به دنبال کسب سود هستند.
- ابزارهایی با بازدهی معین: ابزارهایی هستند که سود مشخص دارند؛ مانند اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق استصناع، اوراق سلف، اوراق منفعت و اوراق جعاله.
- ابزارهایی با بازدهی انتظاری: ابزارهایی هستند که سود متغیر دارند؛ مانند اوراق مشارکت، اوراق مضاربه، اوراق مزارعه و اوراق مساقات.
استقبال بی سابقه از ابزارهای مالی اسلامی در بهار ۱۴۰۱
حجم و تعداد درخواست تامین مالی از طریق انتشار صکوک و همچنین انتشار موفق این اوراق در بهار ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه در سالهای اخیر رشد بی سابقهای داشته است. این موضوع حکایت از متنوعتر شدن ضمانت این اوراق و افزایش آشنایی شرکتها و فعالان بازار با اوراق مالی اسلامی و همچنین نیاز شرکتها به متنوعسازی روشهای تامین منابع مالی خود دارد.
به گزارش صدای بورس، مدیر عامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه با اعلام مطلب فوق اظهار کرد: در سه ماهه نخست سال جاری حجم درخواست تامینمالی از طریق صکوک که توسط نهادهای واسط مالی (SPV) و تحت اداره و راهبری شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه منتشر شدهاند، نسبت به دوره مشابه در سال گذشته ۱۴۹ درصد رشد چشمگیری داشته که در نوع خود بیسابقه بوده است.
محمدحسین ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) صدرائی با اشاره به تعداد موافقتهای اصولی در سه ماه نخست سال تصریح کرد: طی این مدت، تعداد ۱۷ موافقت اصولی انتشار انواع صکوک در مجموع بالغ بر ۱۷۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال توسط سازمان بورس و اوراق بهادار صادر شد که ۱۱ مورد آن مربوط به انتشار اولیها نظیر فولاد غدیر نیریز، پرشیا خودرو و پدیده شیمی جم و غیره است. این شرکتها برای اولین بار نسبت به تامین مالی از طریق انتشار صکوک در بازار سرمایه اقدام کردهاند.
این مقام مسئول ادامه داد: سایر موارد، بانیانی هستند که برای چندمین بار از پتانسیل بازار بدهی در تامین مالی خود بهره میبرند؛ شرکتهایی نظیر کرمان موتور، پدیده شیمی قرن و گروه صنعتی انتخاب الکترونیک آرمان از جمله این بانیان بهشمار میروند.
او با مقایسه حجم صکوک منتشره در سه ماهه اول سالهای ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۱ توضیح داد: با توجه به تحولات اخیر در حوزه انتشار صکوک همچون متنوعتر شدن بحث ضمانت این اوراق و افزایش آشنایی شرکتها و فعالان بازار با اوراق مالی اسلامی و همچنین نیاز شرکتها به متنوعسازی روشهای تامین منابع مالی خود، رشد بیش از پیش بهرهگیری از انواع صکوک در بازار سرمایه در مدت یادشده مشاهده میشود. به طوریکه حجم انتشار صکوک طی این دوره نسبت به بهار سال گذشته ۲۹ درصد رشد داشته است.
به گفته مدیر عامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، در بهار سال جاری ۷ مورد انتشار صکوک در مجموع به مبلغ ۵۱ هزار میلیارد ریال در بازار سرمایه به شرح جدول زیر صورت پذیرفت که در این میان برخی از شرکتها همانند بهمن موتور و سرمایهگذاری صندوق بازنشستگی کشوری تجربه موفق انتشار این اوراق را پیش از این نیز داشتهاند.
صدرائی خاطرنشان کرد: این اوراق در قالب عقود مرابحه و اجاره، بر مبنای داراییهای متنوعی از جمله سهام، تجهیزات و ماشین آلات خط تولید و مواد اولیه منتشر شدهاند که نشاندهنده انعطاف ابزار صکوک در تامین مالی متقاضیان است.
به گزارش سنا، این مقام مسئول اذعان کرد: طی دوره سه ماهه مذکور در مجموع بالغ بر ۳۹ هزار میلیارد ریال اقساط انواع صکوک توسط شرکتهای واسط مالی از بانیان اوراق دریافت و از طریق شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به حساب دارندگان اوراق واریز شده است.
دیدگاه شما