چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟

بررسی وضعیت سهام در بازار بورس

فرمول حجم مبنا و نحوه محاسبه آن!

حجم مبنا از جمله مفاهیمی است که در تابلوخوانی بورس اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مطلب به شما می‌گوییم حجم مبنا چیست و شما را با این مفهوم بیشتر آشنا می‌کنیم، با ما همراه شوید.

از مفاهیم مهم در بورس که برای آغاز سرمایه‌گذاری باید با آن آشنا شویم، حجم مبنا است. بازاری که به ویژه در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران قرار گرفته است و آشنایی با مفاهیم مختلف آن می‌تواند به فعالان بورس برای تحلیل بهتر این بازار و در نهایت داشتن معاملاتی موفق‌تر کمک کند. حجم مبنا از جمله این مفاهیم است که در تابلوخوانی بورس اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مطلب به شما می‌گوییم حجم مبنا چیست و شما را با این مفهوم بیشتر آشنا می‌کنیم، با ما همراه شوید.

حجم مبنا چیست؟

با توجه به این که حجم معاملات انجام‌شده در بورس بسیار زیاد است، امکان دارد افرادی به دنبال ایجاد تغییر و دست‌کاری در قیمت و تأثیرگذاری در بازار باشند تا از این راه به کسب سود و منفعت برای خود بپردازند. یکی از راهکارها برای جلوگیری از چنین سوءاستفاده‌هایی قانون حجم مبنا است.
در واقع حجم مبنا بیان می‌کند که شرکت‌ها چگونه می‌توانند قیمت‌ها را تغییر دهند تا از به وجود آمدن قیمت‌های غیر واقعی در بازار جلوگیری شود و انجام معاملات با اطمینان بیشتری همراه باشد.
همچنین شایان ذکر است که قانون حجم مبنا نخستین بار در سال ۱۳۸۲ برای کنترل روند نوسان قیمت سهام مورد استفاده قرار گرفت تا از افزایش یا کاهش بیش از حد و بی‌رویه قیمت جلوگیری کند. این قانون با گذر زمان تغییراتی یافت تا عملکرد مناسب‌تری در بازار داشته باشد.

فرمول حجم مبنا

سرمایه‌گذاران می‌توانند با مراجعه به سایت رسمی بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنا برای نمادهای بورسی مدنظرشان را مشاهده کنند و نیازی به یادگیری شیوه محاسبه آن ندارند زیرا توسط خود بورس محاسبه می‌شود.

حجم مبنا برای نخستین بار برابر با پانزده درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال تعریف شد. به این ترتیب اگر تعداد روزهای کاری یک شرکت در طول سال را مساوی دویست و پنجاه روز در نظر بگیریم، پانزده درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال با شش ده هزارم تعداد کل سهام در طول روز برابر می‌شود که به صورت زیر قابل محاسبه است:

یعنی دست کم باید ۰٫۰۰۰۶ از تعداد کل سهام یک شرکت در طول روز معامله شوند تا شرکت مجوز ایجاد تغییر در قیمت را برای روز بعد به دست آورد.

فرمول مبنا با ۱۰ درصد

پس از مدتی فرمولی که بالاتر آوردیم تغییر یافت و به صورت ۱۰ درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال تعیین شد. یعنی اگر مانند فرمول قبلی، تعداد روزهای معاملاتی سال را برابر ۲۵۰ فرض کنیم، در این صورت حجم مبنای روزانه برابر با چهار ده هزارم کل سهم می‌شود که به شکل زیر محاسبه شده است:

برای مدتی هم حجم مبنا را به صورت ۲۰ درصد از کل سهام در طول سال وضع کردند که مجددا با فرض برابری تعداد روزهای کاری سال با ۲۵۰، حجم مبنای روزانه با ۰٫۰۰۰۸ مساوی می‌شد.

سرانجام، در روز ۱۲ اسفند ۹۸ شرکت بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار را برابر با ۰٫۰۰۰۴ سهم شرکت تعریف کرد، به این شرط که حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌هایی با سرمایه کمتر از بیست هزار میلیارد ریال، برابر با ۱۰۰ میلیارد ریال باشد و برای شرکت‌ها با سرمایه بیست هزار میلیارد ریال یا بیشتر مساوی ۱۲۰ میلیارد ریال است. همچنین حداقل ارزش مبنا برای همه شرکت‌ها و مؤسسه‌های پذیرفته‌شده، برابر با پنجاه میلیارد ریال تعریف می‌شود.

مثالی برای محاسبه حجم مبنا

فرض کنید کل سهامی که یک شرکت دارد برابر با ۵۰۰ میلیون سهم باشد. اگر تعریف حجم مبنا را به صورت ۱۰ درصد از کل سهام شرکت در طول سال در نظر بگیریم و تعداد روزهای کاری سال هم برابر ۲۵۰ باشد، حجم مبنای این شرکت به صورت زیر محاسبه می‌شود.
یعنی باید حداقل دویست هزار سهم این شرکت معامله شود تا مجوز تغییر در قیمت برای روز بعد را داشته باشد.

کاربرد حجم چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟ مبنا

یکی از کاربردهای حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی است. در تابلوی معاملات تالار بورس دو نوع قیمت یکی آخرین قیمت و دیگری قیمت پایانی مشاهده می‌شود. منظور از آخرین قیمت همان قیمت آخرین معامله انجام‌شده برای آن سهم است. اما قیمت پایانی یک سهم در طول روز، برابر با میانگین قیمت‌های معاملات انجام‌شده برای آن سهم در همان روز تعریف می‌شود.

زمانی که حجم معاملات در یک روز کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی کمتر از میانگین قیمت معاملات خواهد بود.

حذف حجم مبنا

به منظور افزایش نقدشوندگی نمادهای دارای صف فروش یا خرید، فرابورس ایران در تاریخ ۵ دی ۱۴۰۰ در اطلاعیه‌ای بیان کرد که حجم مبنای آن‌ها را حذف کنند، به صورتی که برای نمادهایی در بازار پایه که دارای صف خرید یا فروش به مدت بیست روز معاملاتی باشند، مبنا به عدد یک تغییر می‌کند که این موضوع عملا به معنای حذف حجم مبنا برای چنین نمادهایی است.

سخن آخر

در این مطلب به شما گفتیم حجم مبنا چیست؟ حجم مبنا بیان می‌کند که شرکت‌ها چگونه می‌توانند قیمت‌ها را تغییر دهند تا از به وجود آمدن قیمت‌های غیر واقعی در بازار جلوگیری شود. آشنایی با حجم مبنا و دیگر اطلاعاتی که در خصوص وضعیت معاملات سهم‌های مختلف ارائه می‌شود می‌تواند به فعالان بورس برای تحلیل بهتر این بازار کمک کند.

حجم مبنا در بورس چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

شرایطی را تصور کنید که فقط با خرید یک عدد سهام یک شرکت در بورس، قیمت نماد معاملاتی آن شرکت از مثبت 5% به منفی 5% تغییر پیدا کند. این اتفاق برای خیلی از معامله‌گران بسیار زیان‌‌ده است و بازار را از مسیر واقعی خود جدا می‌کند. مسیر واقعی بازار براساس گردش سرمایه‌های کلان تعیین می‌شود که به آن خرد جمعی می‌گوییم. بنابراین برای اینکه بتوانیم مسیر بازار را به سمت مسیر واقعی کنترل کنیم به سیستمی نیاز داریم که بتواند تاثیر معاملات خرد را از معاملات کلان جدا کند. یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای این قضیه استفاده از حجم معامله‌شده در بازار دارایی مدنظر است. سیستمی که براساس حجم معاملات در طول روز کاری تعریف شده را حجم مبنا می‌گوییم. در این مقاله می‌خواهیم درباره این مفهوم صحبت کنیم. با مدرسه تحلیل همراه باشید.

حجم مبنا چیست؟

برای کنترل حرکت قیمتی سهام، حداقل تعداد سهامی از یک شرکت بسته به ارزش آن شرکت تحت عنوان حجم مبنای آن نماد تعریف می‌شود. این تعداد سهام باید در طول روز معامله شود تا قیمت پایانی سهم که برابر با میانگین وزنی قیمت (Volume-Weighted Average Price(VWAP)) است بتواند تا ۵ درصد قیمت پایانی جلسه معاملاتی قبل که ماکزیمم دامنه مجاز نوسان است، افزایش یا کاهش یابد.

بصورت ساده اگر قیمت پایانی یک سهام بخواهد تا سقف مجاز دامنه نوسان یعنی مثبت ۵ درصد و یا کف قیمتی منفی ۵ درصد در طول روز حرکت کند باید حداقل تعداد مشخصی از آن سهام در روز معامله شود که این حداقل تعداد را سازمان بورس برای هر شرکت تعیین می کند و به آن حجم مبنا می‌گوییم.

در تصویر بالا حجم مبنای نماد فملی را مشاهده می کنید که عدد ۲۲.۱۴ میلیون سهم را نشان می دهد. این به این معنی است که برای تغییر قیمت پایانی این سهام تا سقف و کف دامنه نوسان ۵ درصد باید حداقل ۲۲.۱۴ میلیون سهم در این قیمت‌ها معامله شود. حجم معاملات نشان می دهد که در این نماد ۳۴.۴۶۶ میلیون سهم معامله شد که این مقدار از حجم مبنا بالاتر است. بنابراین قیمت پایانی سهام توانست با توجه به نوسان روز تا محدوده ۰.۳۷ درصد ریزش داشته باشد.

هدف از تعیین حجم مبنا در بورس

حجم مبنا به منظور کنترل رشد و ریزش بی‌رویه قیمت سهام در سال ۱۳۸۲ تصویب شد. هدف از تعیین حجم مبنا، این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند نوسانات قیمت سهام، در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی سهام صورت بگیرد. چرا که اگر حجم مبنا وجود نداشت، معامله حتـی چند عدد سهم یک شرکت، می تواند قیمت سهام این شرکت در بورس را تحت تأثیر قرار بدهد و منجر به تغییرات قیمت های غیرواقعی و کاذب بشود.

حجم مبنا و تاثیر آن بر قیمت پایانی

برای درک حجم مبنا و نحوه تاثیرگذاری آن بر قیمت سهام، شناخت دو قیمت از پنج قیمت اصلی لازم است:

• نرخ آخرین معامله(Close Price): قیمت آخرین معامله انجام‌شده بین خریدار و فروشنده در انتهای روز معاملاتی است.

• قیمت پایانی (Closing Price): میانگین وزنی قیمت های معامله‌شده در بازه زمانی روز است که حجم مبنا در محاسبه این میانگین تاثیر بسزایی دارد. قیمت پایانی دامنه نوسان روز بعد را تعیین می کند.

سامانه معاملاتی بازار بورس، پس از محاسبه میانگین قیمت سهم در طول روز که به صورت خودکار و لحظه‌ای محاسبه می‌شود، میزان حجم معاملات را با حجم مبنا مقایسه می کند. اگر حجم معاملات سهم حداقل به اندازه حجم مبنا باشد، میانگین محاسبه‌شده به عنوان قیمت پایانی سهم در تابلوی معاملات ثبت خواهد شد. اما اگر حجم معاملات انجام‌شده از حجم مبنا کمتر باشد به همان نسبت از میزان افزایش یا کاهش قیمت پایانی سهم کاهش می‌یابد و این قیمت در تابلوی معاملات ثبت می‌شود.

نحوه محاسبه حجم مبنا

حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس برابر با ۰.۰۰۰۴ (چهار ده هزارم) تعداد سهام شرکت است. حداکثر ارزش حجم مبنا با توجه به سرمایه شرکت ها می تواند ۱۲۰ میلیارد ريال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر و ۱۰۰ میلیارد ریال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال و حداقل آن ۵۰ چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟ میلیارد ریال باشد که تعداد آن براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

نکته: این فرمول براساس اطلاعیه شماره ۷۲۱۷۶ر۱۸۱ مورخ هشتم اسفند ماه ۹۸ محاسبه می‌شود.

مراحل محاسبه حجم مبنا

طبق این قانون برای محاسبه حجم مبنا کافی است مراحل زیر را طی کنیم:

1. ابتدا تعداد سهام شرکت را در عدد ۴ ضرب و بر عدد ۱۰۰۰۰ تقسیم می‌کنیم.
2. عدد بدست‌آمده حجم مبنای ما خواهد بود. اما لازم است تبصره‌های زیر را در آن رعایت کنیم.
3. عدد بدست‌آمده را در قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه (آخرین روز کاری هفته) ضرب می‌کنیم:
4. اگر عدد بدست‌آمده در آخرین روز کاری هفته (معمولا چهارشنبه) عددی بین ۵۰ میلیارد ریال و ۱۰۰ میلیارد ریال بود: حجم مبنای ما برای روز شنبه همان عدد بدست آمده در بالا خواهد بود.
5. اگر عدد بدست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال بود حجم مبنای ما برای روز شنبه برابر خواهد بود با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه.
6. اگر عدد بدست‌آمده بیشتر از ۱۰۰ میلیارد ریال بود، در صورتی که ارزش سرمایه شرکت کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال بود، حجم مبنای جدید از حاصل تقسیم ۱۰۰ میلیارد ریال بر قیمت پایانی روز چهارشنبه بدست می‌آید.
7. اگر عدد بدست‌آمده از ۱۰۰ میلیارد ریال بیشتر بود ولی از ۱۲۰ میلیارد ریال کمتر بود و همچنین سرمایه شرکت بیش از ۲۰ هزار میلیارد ریال بود، عدد محاسبه شده حجم مبنای جدید است.
8. اگر عدد بدست آمده از ۱۲۰ میلیارد ریال بیشتر بود، حجم مبنای جدید حاصل تقسیم ۱۲۰ میلیارد ریال بر قیمت پایانی روز چهارشنبه خواهد بود.

با موافقت شورای عالی بورس و اوراق بهادار و طبق مصوبه های جلسه هشتم اسفندماه ۹۸ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مقرر شد که برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران حجم مبنا معادل ۴ در ده هزار تعداد سهام شرکت اعمال شود. فرابورس ایران اعلام کرد که حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر ۱۲۰ میلیارد ریال تعیین شده است و برای شرکت های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.

در نتیجه خواهیم داشت:

مثال ۱

تعداد سهام کل شرکت در نماد فملی ۴۰۰ میلیارد و قیمت پایانی سهام در پایان روز مبلغ ۵۳۲۰ ریال بوده است:

۴۰۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ × ۴ ÷ ۱۰،۰۰۰ = ۱۶۰،۰۰۰،۰۰۰

۱۶۰،۰۰۰،۰۰۰ × ۵۳۲۰ = ۸۵۱،۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال

عدد بدست آمده مبلغی بالاتر از ۱۲۰ میلیارد ریال بوده چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟ بنابراین با توجه به قانون حجم مبنا برای شرکت های با سرمایه بالاتر از ۲۰ هزار میلیارد حداکثر ارزش حجم مبنا ۱۲۰ میلیارد ریال محاسبه می شود.

حجم مبنای نماد فملی برای هفته بعد می شود:

۱۲۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ÷ ۵۳۲۰ = ۲۲،۵۵۶،۳۹۰ سهم

مثال ۲

تعداد سهام کل شرکت در نماد غگل ۶،۱۰۷،۰۰۰،۰۰۰ سهم و قیمت پایانی سهام در پایان روز مبلغ ۴۰۹۰ ریال می باشد:

۶،۱۰۷،۰۰۰،۰۰۰ × ۴ ÷ ۱۰۰۰۰ = ۲،۴۴۲،۸۰۰

۲،۴۴۲،۸۰۰ × ۴۰۹۰ = ۹،۹۹۱،۰۵۲،۰۰۰ ریال

عدد بدست آمده مبلغی کمتر از ۵۰ میلیارد ریال است با توجه به قانون حجم مبنا اگر عدد بدست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال بود حجم مبنای ما برای روز شنبه برابر خواهد بود با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز.

حجم مبنای نماد غگل برای هفته بعد می شود:

۵۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ÷ ۴۰۹۰ = ۱۲،۲۲۴،۹۳۸ سهم

جمع‌بندی

در این مقاله درباره مفهوم حجم مبنا و نحوه محاسبه آن صحبت کردیم. همچنین درباره تاثیر آن بر قیمت پایانی توضیحاتی دادیم. شما تا چه اندازه با این مفهوم آشنایی دارید؟ فکر می‌کنید استفاده از حجم مبنا چه کاربردی دارد؟ لطفا نظرات خود را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول

بصورت ساده اگر قیمت پایانی یک سهام بخواهد تا سقف مجاز دامنه نوسان یعنی مثبت ۵ درصد و یا کف قیمتی منفی ۵ درصد در طول روز حرکت کند باید حداقل تعداد مشخصی از آن سهام در روز معامله شود که این حداقل تعداد را سازمان بورس برای هر شرکت تعیین می کند و به آن حجم مبنا می‌گوییم.

حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس برابر با ۰.۰۰۰۴ (چهار ده هزارم) تعداد سهام شرکت است. حداکثر ارزش حجم مبنا با توجه به سرمایه شرکت ها می تواند ۱۲۰ میلیارد ريال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر و ۱۰۰ میلیارد ریال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال و حداقل آن ۵۰ میلیارد ریال باشد که تعداد آن براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

حجم مبنا چیست؟ نحوه مشاهده و محاسبه حجم مبنا انواع سهام

از حجم مبنا معمولاً زمانی استفاده می‌شود که سازمان بورس می‌خواهد از دخالت افراد سودجو در دستکاری قیمت‌ها جلوگیری کند. هدف سازمان بورس از اعمال حجم مبنا در بورس فراهم کردن بستری سالم برای قیمت‌گذاری سهام شرکت‌ها است.

تاریخچه و اصول حجم مبنا

در سال 1382 سازمان بورس و اوراق بهادار زیر نظر حسین عبده تبریزی مفهوم حجم مبنا در بازار بورس را به منظور برقراری ثبات و آرامش در معاملات سهام معرفی کرد. با وجود حجم مبنا، امکان ایجاد نوسان‌های کاذب و غیرمنطقی در قیمت سهام بورسی از بین می‌رفت.

حجم مبنا توسط سامانه معاملات محاسبه می‌شود و مقدار آن برای هر نماد را می‌توان با مراجعه به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران مشاهده کرد. میزان حجم مبنا در ابتدا معادل 15 درصد از کل سهام یک شرکت و در طول یک سال تعیین شد.

اگر تعداد روزهای کاری یک سال را 250 روز در نظر بگیریم، حجم مبنای هر سهم برابر با 0.0006 (شش ده هزارم) تعداد کل سهام آن شرکت در هر روز می‌شود. یعنی حداقل سهم‌های یک شرکت که باید در یک روز معامله شود تا امکان اعمال حداکثر نوسان در قیمت سهم فراهم شود باید شش ده هزارم کل تعداد سهام شرکت باشد.

از سال 1393 به بعد این رقم تغییر کرده و برابر با 10 درصد کل سهام برای یک سال و 0.0004 (چهار ده هزارم) کل سهام شرکت‌ها برای یک روز در نظر گرفته شده است. همچنین، حداکثر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با سرمایه 20 هزار میلیارد و بیشتر، معادل 120 میلیارد ریال و برای شرکت‎هایی با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، حداکثر حجم مبنا 100 میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.

طبقه‌بندی حداقل ارزش شرکت‌های بورسی و حجم مبنا

نحوه مشاهده حجم مبنا

برای مشاهده حجم مبنای نمادهای بورسی مختلف باید به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی tsetmc.com مراجعه کنید. تصاویر زیر نحوه مشاهده حجم مبنای نماد «وتجارت» را نشان می‌دهد.

راهنمای مشاهده حجم مبنای نماد «وتجارت» در سامانه tsetmc.com

کاربرد اصلی حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی سهام شرکت‌های فعال بورسی است. اما قیمت پایانی دقیقاً به چه معناست؟

قیمت پایانی سهام

به بیان ساده، قیمت میانگین قیمتی است که براساس میانگین وزنی معاملات روزانه هر نماد به دست می‌آید. اما وجه تمایز قیمت پایانی نمادهای بورسی از سهام معامله شده در بازار فرابورس در میزان حجم مبنایی است که در هر بازار تعیین می‌شود.

از این رو قیمت پایانی نمادهای فرابورسی با میانگین موزون مجموع معاملات انجام شده در طول روز برابر است. این در حالی است که در بازار بورس برای به دست آوردن قیمت پایانی باید عدد حاصل از میانگین وزنی را متناسب با حجم مبنای تعیین شده برای هر نماد تعدیل کرد.

شایان ذکر است که حجم مبنای شرکت‌های بورسی از تاریخ 12 اسفند 1398 تغییر کرده و در بازار فرابورس نیز از حجم مبنا برای محاسبه قیمت پایانی استفاده می‌شود و این عدد دیگر برای تمام نمادها «یک» نیست.

حجم مبنا در بورس چیست؟

در وب سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران در تعریف حجم مبنا چنین آمده است:

«آن تعداد از یک نوع اوراق بهادار که باید در هر روز مورد معامله قرار بگیرد تا حداکثر درصد نوسان مجاز آن روز در تعیین قیمت روز بعد نماد لحاظ شود.»

با وجود حجم مبنا، معامله‌گران مطمئن خواهند بود که نوسان‌های قیمت یک نماد در نتیجه معاملات واقعی ایجاد شده و حداقل تعداد مشخصی از سهام شرکت توسط معامله‌گران بازار خرید و فروش شده است. حجم معاملات مانع از رسیدن سهم به قیمت‌های کاذب می‌شود.

نحوه محاسبه حجم مبنا

نحوه اعمال حجم مبنا در قیمت پایانی سهام را با یک مثال عینی توضیح می‌دهیم.

فرض کنید حجم مبنای تعیین شده برای یک نماد بورسی 2 میلیون سهم است. همچنین، فرض کنید قیمت پایانی این سهم در روز گذشته 120 تومان بوده و تعداد یک میلیون از این سهم (معادل 50 درصد حجم مبنا) در طول روز داد و ستد شده است.

در چنین شرایطی برای محاسبه قیمت پایانی روز جاری ابتدا باید میانگین وزنی معاملات آن روز را محاسبه کنیم. در مرحله بعد اختلاف میانگین به دست آمده با قیمت پایانی نماد در روز گذشته را در نسبت تعداد سهام معامله شده به حجم مبنا ضرب کرده و آن را به قیمت پایانی روز گذشته اضافه می‌کنیم تا قیمت پایانی روز جاری را به دست آوریم.

اگر میانگین وزنی معاملات روز جاری را 130 در نظر بگیریم، آن وقت قیمت پایانی روز جاری 125 تومان خواهد بود. نحوه به دست آوردن قیمت پایانی تحت تاثیر حجم مبنا را به صورت خلاصه در زیر مشاهده می‌کنید:

• میانگین وزنی معاملات امروز: 130
• قیمت پایانی روز گذشته: 120 تومان
• حجم مبنا: 2 میلیون سهم
• حجم معاملات روز جاری: 1 میلیون سهم
• اختلاف میانگین وزنی معاملات روز جاری با قیمت پایانی روز گذشته: 10 = 120-130
• تعدیل با حجم مبنا: 5 = 0.5×10
• قیمت پایانی روز امروز: 125 = 5+120

مزایا و معایب حجم مبنا چیست؟

از جمله ویژگی‌های مثبت حجم مبنا می‌توان به پیشگیری از به وجود آمدن نوسان‌های شدید و رسیدن سهم به قیمت‌های کاذب اشاره کرد. از سوی دیگر، حجم مبنا موجب شکل‌گیری صف‌های معاملاتی خرید و فروش می‌شود که در نتیجه آن بخش بزرگی از سرمایه موجود در بازار (نقدینگی) که می‌توانست وارد سهام دیگر شود بلوکه و قفل می‌شود.

وجود حجم مبنا به ویژه در سهامی که حجم مبنای بالایی دارند مانع نوسان زیاد قیمت می‌شود، از این رو معامله‌گران نوسان‌گیر برای فعالیت خود به نمادهای با حجم مبنای کم روی می‌آورند.

در نهایت باید گفت که حجم مبنا تنها مختص بازار بورس ایران است و در بورس‌های کشورهای دیگر چنین عاملی وجود ندارد.

سوالات متداول

حجم مبنا یکی از قوانینی است که سازمان بورس برای کنترل نوسان‌های شدید قیمت سهام وضع کرده است. حجم مبنای یک نماد تعداد سهمی است که باید در طول یک جلسه معاملاتی خرید و فروش شود.

براساس مصوبه سازمان بورس، حجم مبنای کلیه شرکت‌های بورسی چهار در ده هزارم‌ (0.0004) تعداد سهام شرکت است.

حداقل ارزش مبنا برای تمام شرکت‌های بورسی 50 میلیارد ریال و حداکثر آن برای شرکت‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بیشتر، 120 میلیارد ریال است. این رقم برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال در نظر گرفته شده است که تعداد آن بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

سخن پایانی

حجم مبنا در بورس یکی از عوامل کنترل کننده دامنه نوسان قیمت است که به زبان ساده به معنای تعداد مشخصی از سهام یک شرکت است که باید در طول روز مورد معامله قرار بگیرد تا حداکثر درصد نوسان قانونی در قیمت آن سهم اعمال شود.

مفهوم حجم مبنا در کنار مزایایی که دارد می‌تواند موجب قفل شدن معاملات سهام و شکل‌گیری صف‌های خرید و فروش و در نتیجه بلوکه شدن سرمایه فعالان بازار شود.

در این مقاله سعی کردیم تا پاسخ جامعی به سوال «حجم مبنا چیست» ارائه کنیم. حجم مبنای تمام نمادهای بورسی را می‌توان در سامانه شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی tsetmc.com مشاهده کرد.

قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

حجم مبنا چیست و چگونه محاسبه می شود؟

در میان اصطلاحاتی که در بازار بورس بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، باید به حجم مبنا اشاره کنیم. تمام بازار بورس دنیا از قوانین و شرایط خاصی برخوردار هستند. قوانین بازارهای بورس در دنیا، منجر شده است تا سرمایه گذاران با اطمینان بیشتری تمایل داشته باشند در این بازارهای سرمایه گذاری کنند. پس برای آن که این بازارهای مالی از سوء استفاده برخی از اشخاص جلوگیری نمایند، اصطلاحات خاصی را تعریف کرده اند که باید در مورد آنها اطلاعات بدست آورید.

در این میان ما قصد داریم در خصوص این که حجم مبنا چیست و منظور از قیمت پایانی سهام در بازار بورس چیست، اطلاعاتی به دست آوریم. با کسب این اطلاعات مسلما بهتر می توانیم در این بازار سرمایه گذاری نماییم، و سود خوبی نیز به دست آوریم. برای ان که بدانیم این اصطلاح در بورس چه کاربردی دارد، باید ارتباط میان حجم معاملات و مبنا را مورد بررسی قرار دهیم.

محاسبه حجم مبنا

منظور از حجم مبنا تالار بورس چیست؟

برای این که به سادگی با این اصطلاح آشنا شوید، آن را در قالب یک مثال برای شما توضیح خواهیم داد. تصور کنید امروز به عنوان یک معامله گر قصد دارید 1 دلار را با قیمت 1 میلیون تومان از دوستتان خریداری کنید. آیا به نظر شما قیمت یک دلار در بازار با این مبلغ مورد نظر شما معامله می شود؟ مسلما خیر. زیرا حجم معامله ای که قصد دارید انجام دهید کوچک است.

اما زمانی که درصد میلیون دلار محاسبه شود، می توانید به قیمت واقعی اقدام به انجام معامله نمایید. در اصل منظور از حجم مبنا بورس سنجیدن حجم معاملات و دخالت آن در تعیین میزان قیمت سهم در این بازار است. می دانیم که بازارهایی مالی بسیاری، از عمق زیادی برخوردار هستند. از این رو تغییرات قیمت در چنین بازارهایی برای بیشتر مردم قابل پذیرش خواهد بود.

اما زمانی که تصمیم به انجام معامله در بازار بورس می نمایید، این بازار از عمق کمی برخوردار بوده و از این رو لازم است حجم معاملات به میزان خاصی برسد، تا قیمت سهام دچار تغییر شود. پس در اصل توجه به حجم مبنا به معامله گران بورس کمک می کند تا از هیجانات کاذب دور شده و از بروز افت و رشد بی رویه قیمت سهام در این بازار جلوگیری نمایند.

هیچ شخص خاصی در تعیین حجم مبنا و قیمت پایانی دخالت ندارد، و این مسئله توسط سامانه معاملات بورس اندازه گیری می شود. برای آنکه بتوانید پیش از معامله در خصوص قیمت پایانی اطلاعات به دست آورید، کافیست به سایت مدیریت فناوری بورس تهران مراجعه نمایید.

حجم مبنا در تابلوخوانی

حجم مبنا در تابلوخوانی به چه صورت است؟

بیشتر افرادی که در بازار بورس از تجربه و مهارت بالایی برخوردار هستند، معمولا با قیمت پایانی بسیار مواجه می شوند. در چنین حالتی زمانی که اقدام به تابلوخوانی می نمایند، باید به حداقل تعداد سهامی که در یک نماد مورد معامله قرار می گیرد و دامنه نوسان رشد یا کاهش آن را مورد بررسی قرار دهند. قانون بازار بورس تعیین نموده است که حداقل 20 درصد از یک سهام یک شرکت در طی یک سال باید مورد معامله قرار گیرد.

پس برای این که بدانیم حجم مبنا چطور محاسبه می شود، باید به تعداد روزهای کاری در طی یک سال توجه کنیم. مثلا می توانیم این تعداد روزها را 250 روز در نظر بگیریم. پس با این اوصاف حجم مبنای روزانه برای سهام مورد معامله، هشت ده هزارم کل سهم شرکت خواهد بود. یعنی شرکتی که دارای 20 میلیون سهم است، حجم مبنای آن باید معادل 16 هزار سهم محاسبه شود.

در چنین شرایطی لازم است حداقل 16 هزار سهم از شرکت در بازار بورس مورد معامله قرار گیرد، تا در طی آن روز تغییرات قیمت بر روی این سهام اعمال شود. البته لازم به ذکر است که حجم مبنا در تابلو خوانی برای شرکت های فرابورس، معمولا حجم مبنای معادل 1 در نظر گرفته می شود. که البته باید بگوییم این قانون صرفا مختص شرکت های فرابورس خواهد بود.

بررسی قیمت پایانی در فرابورس

منظور از حجم مبنا در بازار فرابورس چیست؟

سهام هایی که در بازار فرابورس مورد معامله قرار می گیرند، دارای حجم مبنای ثابتی هستند. همانطور که اشاره کردیم، این حجم در فرابورس 1 است. یعنی کافیست یک سهم در نماد فرابورسی مورد معامله قرار گیرد، تا قیمت پایانی آن دستخوش تغییر شده و افزایش یا کاهش یابد. در این بازار به هیچ عنوان افزایش یا کاهش قیمت پایانی سهم، به حجم معاملات ربطی ندارد.

البته لازم است برای محاسبه حجم مبنا در فرابورس میانگین وزنی را در نظر بگیرید. از سوی دیگر نیز باید به این مسئله اشاره کنیم که، در بازار بورس نیز زمانی که نماد ها بازگشایی می شوند، بسته به دلایل مختلفی که می توانیم از جمله این دلایل به تقسیم سود نقدی، عرضه اولیه، افزایش سرمایه و … اشاره کنیم، میزان حجم مبنای سهام شرکت ها، معادل 1 است.

زیرا در روز بازگشایی نمادهای بورسی، هیچ گونه نوسانی وجود ندارد و از این رو قیمت پایانی سهام بسته به میزان عرضه و تقاضای سهامداران و خریداران مشخص می شود.

بررسی وضعیت سهام در بازار بورس

نحوه محاسبه حجم مبنا به چه صورت است؟

بسیاری از سهامداران که در مورد کلیات حجم مبنای سهام در بازارهای مالی اطلاعات دارند، می دانند چگونه اقدام به محاسبه این حجم نمایند. به هیچ عنوان نیازی نیست که کاربران خود در بازار بورس اقدام به محاسبه حجم مبنای سهم نمایند. زیرا سایت TSETMC میزان حجم تعیین شده هر سهم را نشان می دهد. اما با این وجود، بهتر است برای تعریف حجم مبنا بیان کنیم که، این اصطلاح در اصل مساوی است با 4 سهم از 10 هزار سهم یک شرکت در بورس و فرابورس.

یعنی شرکتی که دارای 10 میلیارد سهم است، حجم ان باید تقریبا معادل 4 میلیون سهم باشد. البته از سوی دیگر باید به این مسئله اشاره کنیم که میزان حجم مبنا ، بسته به حداقل و حداکثر بازارهای مالی می تواند متفاوت باشد. این تغییر نیز بیشتر شامل بازار بورس بوده و در بازار فرابورس، معمولا این حجم ثابت است و معادل 1 می باشد.

قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته نیز، منجر می شود تا سهم در ابتدای روز بعد یا همان هفته بعد، بسته به آن آغاز شود. اما باید بگوییم این مسئله لزوما بدان معنا نیست که قیمت پایانی سهام با آخرین قیمت سهم یکسان باشد. زیرا ممکن است قیمت سهم بسته به شرایط خاصی کاهش یا افزایش یابد. که در چنین حالتی بررسی حجم مبنا می تواند برای سرمایه گذاران مناسب باشد.

حجم مبنا در بورس و فرابورس چیست؟

فعالیت در بازار بورس همواره با ریسک همراه است؛ سازمان بورس و اوراق بهادار از سال 1382 برای کاهش ریسک فعالان این بازار، حجم مبنا را به عنوان ابزاری برای حفظ امنیت سرمایه‌گذاری‌های سهام داران منظور کرده است.

در این مقاله به توضیح کامل این ابزار می‌پردازیم.

حتما بخوانید:

همچنین برای مطالعه مجموعه مقالات آموزشی ” تحلیل بنیادی ” می‌توانید اینجا کلیک کنید.

حجم مبنا چیست؟

به حداقل تعداد سهامی که باید در طول یک روز معامله شود تا قیمت اصلی (پایانی) آن سهم بتواند نوسان مثبت یا منفی داشته باشد، «حجم مبنا» گفته می‌شود.

از حجم مبنا در بورس و فرابورس برای جلوگیری از هیجانات کاذب و آرامش در معاملات و همچنین برای جلوگیری از رشد و یا ریزش کاذب بازار استفاده می‌شود.

میزان حجم مبنا توسط سامانه معاملات به صورت خودکار اندازه گیری می‌شود و هیچ معامله گری در تعیین آن نقشی ندارد.

برای مشاهده حجم مبنای هر سهم در بورس و فرابورس به سایت زیر مراجعه کنید.

حجم مبنا در بورس و فرابورس چیست؟

قیمت پایانی چه ارتباطی با حجم مبنا دارد؟

قیمت پایانی عبارت است از قیمتی که بر اساس میانگین وزنی معاملات هر نماد در یک روز به دست می‌آید. از این جهت، حجم مبنا کاملاً در قیمت پایانی نمادهای بورسی و فرابورسی نقش دارد. در نماد‌های بورسی و فرابورسی برای به دست آمدن قیمت پایانی هر روز عدد حاصل از میانگین وزنی را متناسب با حجم مبنا تعیین شده برای آن نماد تعیین می‌کنند.

قیمت پایانی و حجم مبنا

قیمت آخرین معامله آیا با حجم مبنا ارتباطی دارد؟

آخرین قیمتی که یک سهم بین خریدار و فروشنده معامله می‌شود، قیمت آخرین معامله است و حجم مبنا در آن تاثیری ندارد.

قیمت آخرین معامله و حجم مبنا

چگونگی اثر گذاری حجم مبنا بر قیمت پایانی

شرکتی را در نظر بگیرید که بازه قیمت یک روز آن بین 950 تا 1400 ریال باشد و حجم مبنای آن 2000 سهم می‌باشد. دو چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟ حالت ممکن است پیش بیاید:

الف – اگر حجم معاملات سهام کمتر از حجم مبنا باشد.

فرض میکنیم 1000 برگ سهم (برابر با نیمی از حجم مبنا) با میانگین وزنی 1200 ریال معامله شده است:

(قیمت پایانی روز قبل 900 ریال بوده است)

قیمت پایانی روز قبل + [حجم مبنا / (تعداد سهام معامله شده * (قیمت پایانی روز قبل – میانگین وزنی قیمت معامله شده))] = قیمت پایانی

طبق فرمول بالا قیمت پایانی امروز 1050 ریال است.

ب – اگر حجم معاملات سهام بیشتر از حجم مبنا باشد.

قیمت پایانی برابر است با میانگین وزنی همه قیمت‌های معامله شده در طی یک روز معاملاتی.

محاسبه حجم مبنا

بر اساس ابلاغیه دو شرکت بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، از تاریخ 12 اسفند 98 روش جدید محاسبه حجم مبنا اجرا شده است. بر این اساس محاسبات حجم مبنا در بورس و فرابورس مطابق روال گذشته بعد از پایان آخرین روز معاملاتی هر هفته انجام شده و برای هفته آینده لحاظ می‌گردد.

برای محاسبه فرمول حجم مبنا کافیست، عدد 0.0004 را در تعداد سهام شرکت مورد نظر ضرب کنیم تا حجم مبنای آن شرکت محاسبه شود.

ارزش مبنا

با ضرب کردن حجم مبنای به دست آمده در بالا در قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هفته ارزش مبنا به دست می‌آید.

لازم است به چند نکته در خصوص ارزش مبنا در شرکت‌های بورسی دقت شود:

برای شرکت‌هایی با تعداد سهام کمتر از ۲۰ میلیارد:

– اگر عدد به دست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد : حجم مبنا = ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته

برای شرکت‌هایی با تعداد سهام بیشتر از ۲۰ میلیارد:

– اگر عدد به دست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد : حجم مبنا = ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته.

– اگر عدد به دست آمده بیشتر از ۱۲۰ میلیارد ریال باشد: حجم مبنا = ۱۲۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته.

حجم مبنای سهام فرابورس

برای نخستین بار طبق تصمیم شورای عالی بورس و اوراق بهادار، حجم مبنا برای تمامی شرکت‌های مندرج در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران از دوشنبه ۱۲ اسفندماه سال 98 اعمال شده است.

طبق این دستور حجم مبنا معادل ۴ در ۱۰ هزار تعداد سهام شرکت اعمال می‌شود.

فرابورس ایران اعلام کرد که حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.

همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال تعیین شده است. برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.

بر پایه این اطلاعیه، تعداد حجم مبنای هر سهم، بر اساس قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود. همچنین در صورت اعمال اقدامات شرکتی، تغییرات حجم مبنا بر اساس مقررات و با رعایت نصاب‌های این مصوبه محاسبه و اعمال می‌شود.

آیا حجم مبنا در بورس و فرابورس سرمایه‌گذاری را مطمئن‌تر می‌کند‌؟ (معایب ومزایا)

حجم مبنا از شیب ناگهانی قیمت جلوگیری می‌کند و همچنین مانع از ایجاد قیمت کاذب می‌شود.

هنگامی که حجم معاملات از حجم مبنا بسیار پایین تر است، نوسان قیمت وجود ندارد و به اصطلاح سهم خشک می‌شود؛ برای رفع این مشکل سازمان بورس در یک بازه زمانی معین، نماد سهام را بدون هیچگونه حجم مبنا و یا دامنه نوسان باز می‌کند تا قیمت سهم بر اساس عرضه و تقاضا مشخص شود.

یکی دیگر از تاثیرات حجم مبنا در هنگام تشکیل صفوف خرید و یا فروش است که حجم مبنا نوسان قیمت را در روند نزولی و یا صعودی کند میکند و باعث بلوکه شدن مقدار زیادی پول می‌گردد.

سازمان بورس و اوراق بهادار همواره در پی آن بوده که سرمایه‌گذاری در این بازار را امن‌تر کند.

با وجود معایب در کنار مزایا، حجم مبنا به عنوان ابزاری کارآمد و اطمینان دهنده معرفی شده است تا به حفظ آرامش سرمایه گذاران کمک کند.